چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر (11)
تشویق ممتد به طول چهار دهه
مروری بر آثار برگزیده دورههای پیشین
ایران تئاتر – رضا حسینی: در مطلب پیش رو مروری بر نمایشهای برگزیده دورههای پیشین جشنواره تئاتر فجر خواهیم داشت و به بیان چهل نکته در مورد آنها خواهیم پرداخت.
چهلمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر اکنون در حال برگزاری است و این رویداد هنری امسال چهلمین دوره برگزاری سالانه را جشن میگیرد و برای ورود به پنجمین دهه از حیات خود آماده میشود. به همین مناسبت ایران تئاتر در قالب سلسله مطالبی با عنوان «چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر» به نکات مهم دورههای پیشین این رویداد هنری می پردازد و آنها را در قالب چهل نکته برای مخاطبان تئاتر بازگو می کند.
با نگاهی به 39 دوره پیشین جشنواره تئاتر فجر در مییابیم که اکثر دورههای این رویداد هنری به صورت رقابتی برگزار شده است. از همین رو همواره در پایان هر دوره از جشنواره فجر بعضی از آثار نمایشی حاضر در این رویداد هنری همراه با افراد دخیل در تولید آنها توسط ستاد برگزاری جشنواره تعیین و به عنوان آثار برگزیده و عوامل تولید منتخب به مخاطبان هنرهای نمایشی معرفی شدهاند. از جمله برگزیدگان هر دوره از جشنواره نمایشهای حاضر در این رویداد هنری بودهاند که توسط ستاد جشنواره و تیم داوری انتخاب و معرفی شدهاند. در مطلب پیش رو به سراغ بخش بهترین نمایش جشنواره تئاتر فجر میرویم و گفتنیهای مربوط به آثار نمایشی برگزیده دورههای 39 گانه این رویداد هنری را در قالب چهل نکته مرور میکنیم.
نکته اول: آغاز جشنواره بدون معرفی نمایش برگزیده
در نخستین جشنواره تئاتر فجر نمایش برگزیده تعیین نگردید و ستاد جشنواره در پایان این رویداد هنری تنها به معرفی نمایشنامه برتر، کارگردان برتر، بازیگر کودک و نوجوان برتر و بازیگر زن و مرد برتر پرداخت. در این دوره تمام گروههای شرکت کننده در جشنواره که 38 گروه بودند مورد تقدیر قرار گرفتند.
نکته دوم: معرفی نمایشهای برگزیده
در پایان دومین جشنواره تئاتر فجر ستاد جشنواره برخلاف دوره قبل آثار نمایشی برگزیده را معرفی کرد تا برای نخستین بار در این رویداد هنری نمایشهای برتر تعیین شوند. با این حال در میان آثار نمایشی منتخب این دوره رتبه نخست وجود نداشت و دو نمایش «مظلوم پنجم» و «سومین شب» به ترتیب رتبههای دوم و سوم اثر نمایشی برگزیده جشنواره را به خود اختصاص دادند. در واقع ستاد دومین جشنواره تئاتر فجر هیچکدام از آثار نمایشی حاضر در این دوره را واجد شرایط کسب رتبه نخست نمایش برگزیده تشخیص نداد.
نکته سوم: انتخاب خوبها
در پایان سومین جشنواره تئاتر فجر برگزیدگان ستاد جشنواره با پیشوند خوب (خوب اول، خوب دوم و خوب سوم) به مخاطبان هنرهای نمایشی معرفی شدند. با این حال تعیین نمایش برگزیده جایی در میان انتخاب خوبهای جشنواره نداشت و برگزیدگان این دوره تنها بخش نمایشنامهنویسی، کارگردانی، بازیگری، طراحی صحنه و موسیقی را در بر گرفت. البته در این دوره از جشنواره معیارهایی در نظر گرفته شد که بر اساس آنها بعضی از نمایشها به عنوان آثار برگزیده تعیین شدند. به عنوان مثال در «مقوله جنگ» دو نمایش «خلیل، طلایهدار درون مرز» و «صبح قریب» لقب نمایش برگزیده را دریافت کردند و بر اساس معیار «بلاها و آفتهای اجتماعی» نمایش «آوخ» اثر نمایشی برگزیده لقب گرفت.
نکته چهارم: الگوبرداری از دوره نخست
در پایان چهارمین جشنواره تئاتر فجر بار دیگر ستاد جشنواره هیچ نمایشی را به عنوان نمایش برگزیده معرفی نکرد و تعیین برگزیدگان این رویداد هنری تنها در پنج شاخه نمایشنامهنویسی، کارگردانی، بازیگری زن، بازیگری مرد و طراحی صحنه انجام گرفت. به این ترتیب جشنواره فجر چهارم نیز مانند دوره نخست بدون اعلام نام نمایش برگزیده به پایان رسید.
نکته پنجم: دو نمایش برگزیده
در بخش مسابقه پنجمین جشنواره تئاتر فجر دو نمایش بدون ترتیب، اولویت و رتبه به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی شدند. ستاد جشنواره در این دوره از جشنواره فجر نمایشهای «نامیرا» و «شگرد آخر» را به عنوان آثار نمایشی برگزیده تعیین کرد.
نکته ششم: بیان سوژه جنگی
ششمین جشنواره تئاتر فجر از نظر اعلام نام آثار نمایشی برگزیده تا حدی به دورههای نخست و چهارم شباهت داشت؛ به این معنی که ستاد جشنواره در این دوره نیز مانند دو دوره یاد شده اقدام به تعیین و معرفی نمایش برگزیده نکرد. برگزیدگان بخش مسابقه جشنواره فجر ششم تنها در شاخههای نمایشنامهنویسی، کارگردانی، بازیگری زن، بازیگری مرد، بازیگری کودک و نوجوان، طراحی صحنه و موسیقی اعلام شدند. البته در این دوره از جشنواره بر اساس معیار «بیان سوژه جنگی» نمایش «هاتف» به عنوان اثر نمایشی برگزیده تعیین گردید.
نکته هفتم: پایان جشنواره بدون معرفی نمایش برگزیده
برگزیدگان بخش مسابقه هفتمین جشنواره تئاتر فجر در شش بخش کارگردانی، بازیگری زن، بازیگری مرد، بازیگری کودک و نوجوان، طراحی صحنه و موسیقی تعیین شدند. به این ترتیب ستاد جشنواره در این دوره اقدام به معرفی بهترین نمایش و بهترین نمایشنامهنویس نکرد. در جشنواره فجر هفتم برخلاف دوره قبل معیار خاصی نیز تعیین نشده بود که بر اساس آن یک یا چند نمایش به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی شوند.
نکته هشتم: دو اثر نمایشی تقدیر شده
هشتمین جشنواره تئاتر فجر دارای یک بخش واحد به نام جشنواره جشنوارهها بود که در آن تنها هشت اثر نمایشی شرکت داشتند. بر همین اساس در این دوره رقابت قابل توجهی شکل نگرفت که در پایان جشنواره یکی از هشت نمایش حاضر به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی گردد. با این حال ستاد جشنواره در این رویداد هنری از دو نمایش «آرامش سنگی» و «آوای من و معلم» تقدیر به عمل آورد.
نکته نهم: انتخابهای محدود ستاد جشنواره
در نهمین جشنواره تئاتر فجر 37 نمایش شرکت داشتند که 8 عنوان از آنها در بخش جشنواره جشنوارهها حضور یافته بودند. ستاد جشنواره در پایان این رویداد هنری برگزیدگان خود را از میان همین هشت اثر و نمایشهای بخش جشنواره جشنوارهها تعیین نمود. البته برگزیدگان جشنواره فجر نهم تنها به سه شاخه کارگردانی، بازیگری زن و بازیگری مرد محدود ماند و شاخههای مهم دیگری مانند نمایش را در بر نگرفت. به بیان ساده و خلاصه ستاد جشنواره در این دوره نیز اقدام به معرفی نمایش برگزیده نکرد. با این حال کانون ملی منتقدان تئاتر نام نمایش «شقایق دره» از بخش جشنواره جشنوارهها را به عنوان اثر نمایشی برگزیده نهمین جشنواره تئاتر فجر اعلام کرد.
نکته دهم: تقدیر از تمام نمایشها
در دهمین جشنواره تئاتر فجر ستاد جشنواره از تمام آثار نمایشی حاضر در بخش مسابقه تقدیر به عمل آورد و نام هیچکدام از آنها را به عنوان نمایش برگزیده اعلام نکرد. البته در جشنواره فجر دهم ویژگی «تناسب با فرهنگ انقلاب اسلامی» به عنوان معیار در نظر گرفته شد و بر اساس آن نمایش «دلدار» به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی گردید. در مجموع شاید بتوان گفت که در طول دهه نخست حیات جشنواره تئاتر فجر به بخش نمایش برگزیده اهمیت چندانی داده نشد و این شاخه گاه در میان شاخههای برگزیده وجود نداشت. به طور کل ستاد جشنواره در شش دوره از ده دوره برگزار شده جشنواره تئاتر فجر در طول دهه نخست این رویداد هنری اقدام به معرفی رسمی نمایشهای برگزیده نکرد (یا از آنها تقدیر به عمل نیاورد) و تنها در بعضی از این دورهها بر اساس برخی معیارها نام تعدادی از آثار نمایشی به عنوان اثر برگزیده اعلام شد.
نکته یازدهم: برگزاری جشنواره به شکل غیر رقابتی
یازدهمین جشنواره تئاتر فجر به شکل غیر رقابتی برگزار شد. از همین رو ستاد جشنواره در پایان این دوره نام هیچکدام از آثار نمایشی شرکت کننده و عوامل تولید آنها را به عنوان برتر یا برگزیده اعلام نکرد. بنابراین جشنواره فجر یازدهم بدون تعیین آثار نمایشی برگزیده به کار خود پایان داد.
نکته دوازدهم: بهترین به مفهوم مطلق
ستاد جشنواره در پایان دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر نام نمایش «معرکه در معرکه» از بخش مسابقه را به عنوان اثر نمایشی برگزیده اعلام کرد و لقب بهترین به مفهوم مطلق را به این نمایش اعطا نمود. البته انتخاب نمایش برگزیده در این دوره تنها به بخش مسابقه محدود نماند و در بخش جشنواره جشنوارهها نیز انجام گرفت. در این بخش از جشنواره فجر دوازدهم دو نمایش «چلهنشین» و «توروب تماشاسی» به عنوان اثر نمایشی برگزیده تعیین شدند. کانون ملی منتقدان تئاتر نیز در دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر از سه نمایش «ایلیات» و «گل و جهله» و «سور و سوگ سهراب» تقدیر به عمل آورد.
نکته سیزدهم: انتخاب شش نمایش به عنوان آثار برگزیده در سه بخش
در سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر فرایند تعیین نمایشهای برگزیده توسط ستاد جشنواره در سه بخش مسابقه، خیابانی و جشنواره جشنوارهها انجام گرفت. در بخش مسابقه سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر نمایش «چند و چون به چاه رفتن چوپان» به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی شد. عنوان بهترین اثر نمایشی در بخش خیابانی این رویداد هنری به دو نمایش «حکایت کوزه» و «حیاتی دوباره» تعلق گرفت. در بخش جشنواره جشنوارهها نیز نام سه نمایش «از آدم تا آدم» و «ثانیهها» و «توره تقی» به عنوان آثار نمایشی برگزیده اعلام شد. این سه نمایش هر کدام از یک زیرشاخه جداگانه انتخاب شده بودند و با یکدیگر تفاوت داشتند. به بیان دقیقتر از آدم تا آدم یک نمایش عروسکی بود و دو نمایش ثانیهها و توره تقی به ترتیب به زیرشاخه کودک و آیینی و سنتی تعلق داشتند.
نکته چهاردهم: تقدیر از آثار نمایشی دو بخش
در بخش مسابقه چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر نام هیچ نمایشی به عنوان اثر برگزیده اعلام نشد. در این بخش تنها از چهار نمایش «مویه جم»، «صورت به صورت»، «پیش بازی» و «ایراندخت» به همراه کارگردانان آنها که به ترتیب قطبالدین صادقی، سیاوش تهمورث، حسین عاطفی و جهانگیر صمیمیفرد بودند، تقدیر به عمل آمد. در بخش خیابانی چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر نیز نمایش «چشم سوم» توانست عنوان برگزیده طرح و ایده را به خود اختصاص دهد. در این بخش همچنین سه نمایش «هفت خوان» و «حسن سیاه» و «پیک نوروزی» مورد تقدیر قرار گرفتند.
نکته پانزدهم: تعیین برگزیدگان بخش خیابانی
در پانزدهمین جشنواره تئاتر فجر نمایشهای برگزیده تنها در بخش خیابانی معرفی شدند. در این بخش ضمن تقدیر از نمایش «خواستگاری» نام نمایش «خاک خوردهها» به عنوان اثر نمایشی برگزیده اعلام شد. از نظر طرح و ایده نمایش «یادباد» رتبه نخست برگزیده را در بخش خیابانی کسب کرد و رتبه دوم به طور مشترک به دو نمایش «توشه» و «خیابانیها» رسید. نمایش «خط خون» نیز رتبه سوم برگزیده طرح و ایده در بخش خیابانی جشنواره فجر پانزدهم را به خود اختصاص داد. در این بخش از جشنواره نمایش «جمالی کمالی» به عنوان اثر نمایشی برگزیده تماشاگران انتخاب شد.
نکته شانزدهم: انتخاب نمایش برتر در یک بخش
در شانزدهمین جشنواره تئاتر فجر فرایند تعیین نمایش برگزیده تنها در بخش مسابقه انجام گرفت. در این بخش از جشنواره فجر نام نمایش «زمستان 66» به عنوان اثر نمایشی برگزیده اعلام شد. با برگزاری این دوره عمر جشنواره تئاتر فجر در دهه دوم حیات خود از نیمه عبور کرد. در این نیمه فرایند تعیین نمایش برگزیده در جشنواره فجر بیش از دهه نخست رواج و اهمیت یافته بود و در تمام دورهها (به جز دوره یازدهم که به شکل غیر رقابتی برگزار شد) حداقل نام یک اثر نمایشی به عنوان برگزیده یا تقدیر شده اعلام گردید.
نکته هفدهم: برگزیدگان دو بخش
آثار نمایشی برگزیده هفدهمین جشنواره تئاتر فجر در دو بخش مسابقه و خیابانی معرفی شدند. در بخش مسابقه این دوره نمایش «نیلوفر آبی» به عنوان اثر برگزیده تعیین گردید. از نظر معیار «طرح مضامین فرهنگی و دینی» نیز نام نمایش «دریاییها» به عنوان اثر نمایشی برگزیده این بخش اعلام شد. در بخش خیابانی هفدهمین جشنواره تئاتر فجر عنوان اثر نمایشی برگزیده به دو نمایش «پیر بابو» و «فریاد» تعلق گرفت. از نظر طرح و ایده نیز نمایش فریاد رتبه نخست برگزیده این بخش را به دست آورد و رتبه دوم به نمایش «مسابقه» رسید. دو نمایش «سحر مار افسای» و «ناوک» نیز رتبه سوم طرح و ایده در بخش خیابانی را کسب کردند. در شاخه بهترین طرح و ایده بخش خیابانی هفدهمین جشنواره تئاتر فجر همچنین از سه نمایش «گوهر شب چراغ»، «سرنوشت من» و «مجسمه» تقدیر به عمل آمد.
نکته هجدهم: انتخاب دو نمایش برتر در بخش مسابقه
در بخش مسابقه هجدهمین جشنواره تئاتر فجر دو نمایش از سوی ستاد جشنواره به عنوان آثار نمایشی برگزیده معرفی شدند. نمایش «شبهای آوینیون» و نمایش «وقتی ما برگردیم دو پای آویزان مانده است» آثاری بودند که در این دوره از جشنواره به عنوان نمایشهای برگزیده بخش مسابقه تعیین شدند. در بخش خیابانی این دوره نیز نام هیچ اثری به عنوان نمایش برگزیده جشنواره تئاتر فجر اعلام نشد. در این بخش تنها نامزدهای برترین طرح و ایده تعیین شدند که در نهایت انتخابی از میان آنها صورت نگرفت. نمایشهای «یک اتفاق عجیب»، «سه ماه تعطیلی»، «کار کی بهتره»، «نمیشه آقا» و «راز زندگی» پنج اثری بودند که نام آنها به عنوان نامزدهای کسب برترین ایده و طرح بخش خیابانی جشنواره فجر هجدهم اعلام شد.
نکته نوزدهم: جشنواره تقدیرها
در نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر هیچ نمایشی در هیچکدام از بخشها به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی نشد و تنها از 26 نمایش در 4 بخش مسابقه، بینالملل و تئاتر خیابانی تقدیر به عمل آمد. در بخش مسابقه نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر تنها نمایش «کیهانی به بلندای البرز» از کردستان مورد تقدیر قرار گرفت. تعداد آثار نمایشی تقدیر شده در بخش بینالملل این جشنواره 12 عنوان بود و نمایشهای «آنتیگونه» و «شازده کوچولو» از آلمان، «لیدی یانگ» از چین، «سرسختی» از سیرالئون، «اورکت» از بلغارستان، «خاطرات» از سوئیس، «صالح العبد الصالح» از فلسطین، «گذر زندگی» از مصر، «ارداویرافنامه» محصول مشترک ایران و ایتالیا، «لئوناردو» از پرتغال، «مگسها» از اسلوونی و «آنتیگونه» از یونان مورد تقدیر قرار گرفتند. در شاخه طرح و ایده بخش خیابانی نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر نیز از 9 نمایش به نامهای «مردی از همین حوالی»، «هر چی»، «چک»، «حرفهای»، «هفت خوان»، «فریاد زندگی»، «فاتح خیبر»، «از تولد تا تولد» و «چنان دل کندم از دنیا» تقدیر به عمل آمد. همچنین در بخش نمایشهای آیینی خیابانی این دوره از جشنواره فجر 4 نمایش به نامهای «عروس باران»، «هامون هامون است»، «تکمخوانی» و «عطریه» مورد تقدیر قرار گرفتند.
نکته بیستم: معرفی هفت نمایش برگزیده در جشن بیست سالگی جشنواره
در بیستمین جشنواره تئاتر فجر نمایشهای برگزیده در دو بخش مسابقه و نمایشهای خیابانی معرفی شدند. علاوه بر آن در این رویداد هنری نمایش برگزیده تماشاچیان نیز تعیین گردید. در بخش مسابقه این دوره از جشنواره نام نمایش «سبز سهراب سرخ» به عنوان اثر نمایشی برگزیده اعلام شد. در این بخش از جشنواره همچنین نمایش «شهادتخوانی قدمشاد مطرب در طهران» به عنوان اثر نمایشی برگزیده تماشاگران انتخاب گردید. در بخش خیابانی بیستمین جشنواره تئاتر فجر عنوان اثر نمایشی برگزیده به نمایش «آخرین معرکه» تعلق گرفت. در شاخه بهترین طرح و ایده این بخش نیز چهار نمایش «جنگجوی مصلح»، «در انتظار خسرو»، «پلنگ» و «آخرین پر» به عنوان آثار نمایشی برگزیده معرفی شدند.
نکته بیست و یکم: نخستین بازیگر زن برگزیده تئاتر خیابانی
سه بخش مسابقه، نمایشهای خیابانی و آثار خیابانی آیینی موسیقایی جزو بخشهایی از بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر بودند که فرایند تعیین نمایش برگزیده در آنها انجام گرفت. افزون بر آن در این دوره نیز مانند دوره قبل نام نمایش برگزیده تماشاگران در بخش مسابقه اعلام شد. در بخش مسابقه جشنواره فجر بیست و یکم عنوان نمایش برگزیده به «آل» تعلق گرفت. نمایش «خاتون غصهدار» نیز اثر نمایشی برگزیده تماشاگران در این بخش لقب گرفت. در شاخه بهترین طرح و ایده نمایشهای خیابانی بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر نمایش «محمد شمر» رتبه نخست برگزیده را به خود اختصاص داد و رتبه دوم و سوم به ترتیب به نمایش «یوخ سوللوق» و «دمام» رسید. در بخش آثار خیابانی آیینی موسیقایی این جشنواره نیز نمایش «آی ترک، گون ترک» رتبه نخست برگزیده را به دست آورد و رتبههای دوم و سوم به ترتیب به دو نمایش «سیتن» و «دهلی» تعلق گرفت.
نکته بیست و دوم: برگزیدگان طرح و ایده خیابانی و مسابقه
در بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر نمایشهای برگزیده در دو بخش مسابقه و نمایشهای خیابانی تعیین شدند. در بخش مسابقه این دوره از جشنواره نمایش «میبوسمت و اشک» به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی گردید. علاوه بر آن چهار نمایش «این کدوم پنجشنبه است؟»، «یکی از خیلیها»، «من دیگه آدم بشو نیستم» و «خانه در گذشته ماست» نیز در این بخش مورد تقدیر قرار گرفتند. در شاخه طرح و ایده بخش نمایشهای خیابانی بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر نمایش «شش ماه خدمت» رتبه نخست اثر برگزیده را به خود اختصاص داد و رتبه دوم و سوم به ترتیب به نمایش «خار تو پامه» و «امید به زندگی» تعلق گرفت. در این بخش همچنین از نمایش «دیوها زندهاند» به دلیل طرح و ایده آن تقدیر به عمل آمد.
نکته بیست و سوم: یک دوره غیر رقابتی دیگر
بیست و سومین جشنواره تئاتر فجر یکی دیگر از دورههای این رویداد هنری بود که به صورت غیر رقابتی برگزار شد. به همین دلیل در پایان این دوره از جشنواره نام هیچ اثر نمایشی یا فردی به عنوان برگزیده اعلام نشد. بنابراین جشنواره فجر بیست و سوم بدون اعلام نام آثار نمایشی برگزیده به کار خود پایان داد.
نکته بیست و چهارم: مشابه با دوره قبل
بیست و چهارمین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره پیشین به شکل غیر رقابتی برگزار شد. بنابراین ستاد جشنواره مانند دوره قبل نام نمایشهای برگزیده را اعلام نکرد. با این حال انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر نمایش «این گروه خشن» را به عنوان بهترین اثر نمایشی این دوره از جشنواره برگزید و از سه نمایش «سنگ کاغذ قیچی»، «معرکه پهلوان» و «همهجا آسمان همین رنگ است» تقدیر به عمل آورد. مجمع هنرمندان خراسان نیز نمایش «امشب باید بمیرم» را در بخش تولیدات جدید تئاتر، نمایش «وقتی فرشته خواب سگ میبیند» را در بخش آثار برتر جشنوارههای استانی و دو نمایش «دن کامیلو» و «مکبث» را در بخش تولیدات سال 1384 به عنوان آثار نمایشی برگزیده بیست و چهارمین جشنواره تئاتر فجر معرفی کرد.
نکته بیست و پنجم: تکرار برگزاری جشنواره به شکل غیر رقابتی
بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر مانند دو دوره قبل به شکل غیر رقابتی برگزار شد. از همین رو ستاد جشنواره مانند دو دوره پیشین نام آثار و افراد برگزیده را اعلام نکرد. با این حال برخی از نهادها، گروهها و انجمنهای حاضر در بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر در پایان این رویداد هنری لیست اختصاصی برگزیدگان خود را ارائه دادند که به چند و چون این موضوع در مطلب ششم از سلسله مطالب «چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر» اشاره شد.
نکته بیست و ششم: ادامه روند انتخاب نمایشهای برتر
در بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر پس از سه دوره وقفه روند انتخاب آثار نمایشی برتر توسط ستاد جشنواره از سر گرفته شد. در این دوره از جشنواره نمایشهای برگزیده در سه بخش تجربههای دانشجویی، دانشآموزی و مسابقه تئاتر بینالملل معرفی شدند. در بخش تجربههای دانشجویی بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر ضمن تقدیر از نمایش «آتسوموری» عنوان اثر نمایشی برگزیده به نمایش «ریرا» تعلق گرفت. همچنین در بخش دانشآموزی این جشنواره نمایش «جنگ بازی» توانست لقب اثر نمایشی برگزیده را کسب کند. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل جشنواره فجر بیست و ششم نمایش «ننه دلاور» به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی شد. در این دوره از جشنواره برگزیدگان نمایشهای رادیویی و تلویزیونی نیز تعیین شدند که انتخابی در شاخه بهترین نمایش انجام نگرفت و برگزیدگان نهایی تنها در شاخههایی نظیر نمایشنامهنویسی، کارگردانی، بازیگری و تهیهکنندگی معرفی شدند.
نکته بیست و هفتم: جایزه بزرگ و ویژه بینالملل
در بخش تئاتر خیابانی بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر نمایش «مسیر سبز» رتبه نخست بهترین طرح و ایده را کسب کرد. دو نمایش «خاطرات برفی» و «آبی» نیز به ترتیب رتبههای دوم و سوم این بخش را به دست آوردند. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل جشنواره فجر بیست و هفتم جایزه بزرگ جشنواره به نمایش «رستم و سهراب» تعلق گرفت و جایزه ویژه به نمایش شکار روباه اختصاص یافت. به این ترتیب میتوان گفت که در این دوره از جشنواره فرایند تعیین نمایشهای برگزیده در دو بخش مختلف از این رویداد هنری انجام گرفت.
نکته بیست و هشتم: برگزیدگان پنج بخش
در بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر نمایشهای برگزیده در پنج بخش برگزیدگان تئاتر مناطق، نمایشهای خیابانی، مسابقه تئاتر بینالملل، جایزه مردمی و نمایشهای رادیویی تعیین شدند. در بخش برگزیدگان تئاتر مناطق نمایش «خانه کاغذی» به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی شد. در بخش نمایشهای خیابانی جشنواره فجر بیست و هشتم نمایش «اعترافات یک مستاجر» به عنوان دارنده بهترین طرح و ایده انتخاب شد و از سه نمایش «تراژدی آب»، «غنی» و «کانال کمیل» تقدیر به عمل آمد. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل جایزه ویژه به نمایش «مکبث» رسید و جایزه بزرگ جشنواره به نمایش «خنکای ختم خاطره» تعلق گرفت. در بخش جایزه مردمی بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر نیز نمایش «گِل» در شاخه نمایشهای ایرانی و نمایش «میز» در شاخه نمایشهای خارجی به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی شدند. یکی دیگر از بخشهای جشنواره فجر بیست و هشتم بخش نمایشهای رادیویی بود که در آن نمایش رادیویی «پلکان» به عنوان بهترین نمایش انتخاب شد. این نخستین بار بود که در بخش نمایشهای رادیویی اثری به عنوان اثر نمایشی برگزیده انتخاب میشد.
نکته بیست و نهم: جایزه بزرگ بینالملل
نمایشهای برگزیده بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر در دو بخش مسابقه تئاتر بینالملل و تئاتر خیابانی تعیین شدند. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل این دوره از جشنواره جایزه ویژه به نمایش «عجایبالمخلوقات» تعلق گرفت و از نمایش «ویتسک» تقدیر به عمل آمد. در این بخش جایزه بزرگ جشنواره نیز به نمایش «پاندورا 88» اهدا شد. در بخش تئاتر خیابانی بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر نام هیچ نمایشی به عنوان اثر نمایشی برگزیده اعلام نشد؛ با این حال نمایش «این سه نفر» مورد تقدیر قرار گرفت. در شاخه طرح و ایده این بخش نیز نمایش «تندیس 57» عنوان اثر برگزیده را به خود اختصاص داد و از نمایش «نقطه سر خط» تقدیر به عمل آمد.
نکته سیام: نمایشهای برگزیده در سی سالگی جشنواره
در جشنواره فجر سی نمایشهای برگزیده در سه بخش تئاتر خیابانی، مسابقه تئاتر بینالملل و رادیو تئاتر تعیین شدند. در بخش تئاتر خیابانی نمایش «مجلس شبیهخوانی جولیوس سزار» عنوان برگزیده طرح و ایده را به خود اختصاص داد و از نمایش «زندگی در چند نگاه» تقدیر به عمل آمد. جایزه ویژه بخش تئاتر خیابانی نیز به نمایش «سرای من» تعلق گرفت و این اثر نمایشی لقب برگزیده را به خود اختصاص داد. جایزه ویژه بخش تئاتر بینالملل جشنواره فجر سی به نمایش «قصر مه آلود» اهدا شد و جایزه بزرگ این بخش به نمایش «ریچارد سوم» تعلق گرفت. در بخش رادیو تئاتر جشنوار فجر سی نیز نمایش «ملاقات در پاییز» عنوان اثر نمایشی برگزیده را به دست آورد و نمایش «نوای اسرارآمیز» مورد تقدیر قرار گرفت.
نکته سی و یکم: اهدای جایزه ویژه به نمایش برگزیده
آثار نمایشی برگزیده سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر در دو بخش مسابقه تئاتر بینالملل و تئاتر خیابانی معرفی شدند. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل جشنواره فجر سی و یکم برخلاف دوره پیشین جایزه بزرگ اهدا نشد و تنها جایزه ویژه وجود داشت. جایزه ویژه این بخش به نمایش «ویتسک» اهدا شد. در بخش تئاتر خیابانی این دوره از جشنواره عنوان طرح و ایده برگزیده به نمایش «چهپی و چوپاپ» اختصاص یافت و نمایش «هفتخوان از تولید به مصرف» مورد تقدیر قرار گرفت. در سایر بخشهای جشنواره فجر سی و یکم شاخه نمایش جزو برگزیدگان نبود.
نکته سی و دوم: بار دیگر معرفی برگزیدگان در دو بخش
در سی و دومین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره قبل نمایشهای برگزیده در دو بخش تئاتر خیابانی و مسابقه تئاتر بینالملل معرفی شدند. در بخش تئاتر خیابانی نمایش «چوپانها» به عنوان اثر نمایشی برگزیده در زمینه بهترین طرح و ایده معرفی شد و از نمایش «پردهخوانی شیرین و فرهاد مدل 92» تقدیر به عمل آمد. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل این دوره از جشنواره نیز جایزه ویژه به نمایش «زنان ایبسن» رسید و جایزه بزرگ جشنواره به نمایش «هملت» تعلق گرفت.
نکته سی و سوم: شبیه به دوره قبل
جشنواره فجر سی و سوم از نظر چگونگی تعیین نمایشهای برگزیده در بخشهای مختلف تفاوت چندانی با دوره قبل نداشت. در این دوره از جشنواره نیز مانند دوره پیشین نمایشهای برگزیده در دو بخش تئاتر خیابانی و تئاتر بینالملل معرفی شدند و از نظر تعداد تفاوت چشمگیری با برگزیدگان دوره قبل نداشتند. در بخش تئاتر خیابانی این دوره از جشنواره نام نمایش «نگرانم» به دلیل طرح و ایدهای که از آن بهره میبرد به عنوان اثر برگزیده اعلام شد و از دو نمایش «چرخ روزافزا» و «تلخند» تقدیر به عمل آمد. در بخش تئاتر بینالملل سی و سومین جشنواره تئاتر فجر هیچکدام از آثار نمایشی حاضر در این رویداد هنری شایسته کسب جایزه بزرگ تشخیص داده نشد. با این حال جایزه ویژه این بخش به نمایش «بیرون پشت در» تعلق گرفت و از نمایش «خانهواده» نیز تقدیر به عمل آمد.
نکته سی و چهارم: هملت برنده جایزه بزرگ
جایزه ویژه بخش تئاتر خیابانی سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر به نمایش «نوازش جوجه تیغی» تعلق گرفت. در این بخش همچنین نمایش «خوشه برنج» به عنوان برگزیده بهترین طرح و ایده شناخته شد و از نمایش «فیگور» تقدیر به عمل آمد. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل این دوره از جشنواره نیز جایزه ویژه به نمایش «وقتی ما مردگان بر میخیزیم» اختصاص یافت و جایزه بزرگ جشنواره به نمایش «هملت» رسید. بنابراین میتوان گفت که در جشنواره فجر سی و چهارم مانند دوره قبل فرایند تعیین نمایشهای برگزیده در دو بخش انجام گرفت.
نکته سی و پنجم: برگزیدگان بخش مسئولیت اجتماعی
در سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر نمایشهای برگزیده در سه بخش مسابقه تئاتر محیطی، تئاتر خیابانی و مسابقه تئاتر بینالملل انتخاب شدند. علاوه بر آن در این دوره از جشنواره بخش دیگری نیز در نظر گرفته شده بود که مسئولیت اجتماعی نام داشت و در آن نمایشهایی که در بخشهای مختلف جشنواره فجر سی و پنجم حضور داشتند و از وجود هنرمندان معلول یا دارای شرایط خاص بهره گرفته بودند به عنوان آثار برگزیده معرفی گردید. در بخش مسئولیت اجتماعی نام هشت نمایش «اتوبوس در دست تعمیر است» با حضور هنرمندان نابینا، «آری یانه» با حضور هنرمندان تحت پوشش سازمان بهزیستی و کودکان کار، «حواست کجا بود؟» با حضور هنرمندان جانباز اعصاب و روان، «فصل بهار نارنج» با حضور هنرمندان نابینا، «گاوی که میخواست شیر باشد» با حضور هنرمندان توانخواه جسمی و حرکتی و «پزشک نازنین» و «ننه ماهی – چترهای سپید» و «افسانه دشت بیباران» با حضور هنرمندان مبتلا به سندروم دان به عنوان آثار برگزیده اعلام شدند. در بخش مسابقه تئاتر محیطی سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر نمایش «داستان مردم» در شاخه تئاتر شورایی، نمایش «موزهگردی» در شاخه نمایشهای آلترناتیو و نمایش «بزم و رزم» در شاخه جایزه ویژه محیطی مورد تقدیر قرار گرفتند. در همین بخش نمایش «پروانه» عنوان اثر نمایشی برگزیده را در شاخه بهترین طرح و ایده به خود اختصاص داد. در بخش تئاتر خیابانی این دوره از جشنواره جایزه ویژه به نمایش «بزم و رزم» تعلق گرفت. علاوه بر آن نمایش «فیش» در همین بخش به عنوان دارنده بهترین طرح و ایده انتخاب شد و از نمایش «زیرزمین» تقدیر به عمل آمد. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل جشنواره فجر سی و پنجم نیز جایزه ویژه به دو نمایش «خانه ابری» از ایران و «همسرایی یتیمان» از لهستان اهدا شد.
نکته سی و ششم: برگزیدگان هر دو بخش مسابقه تئاتر ایران
در سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر بخش مسابقه تئاتر ایران به دو بخش الف و ب تقسیم شد. از همین رو در هر کدام از این دو بخش آثار نمایشی متفاوتی به عنوان نمایش برگزیده معرفی گردید. در بخش الف مسابقه تئاتر ایران از دو نمایش «و چند داستان دیگر» و «آبی مایل به صورتی» در شاخه جایزه ویژه تقدیر به عمل آمد. در همین شاخه از بخش ب مسابقه تئاتر ایران نیز دو نمایش «شلتر» و «پیانیستولوژی» مورد تقدیر قرار گرفتند. در بخش تئاتر خیابانی سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر عنوان اثر نمایشی برگزیده با توجه به معیار تعیین شده یعنی میزان خلاقیت به کار رفته در آن به نمایش «آینه زندگی» تعلق گرفت. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل نیز دو نمایش «مالیخولیای اژدهایان» از فرانسه و «پسران تاریخ» از ایران عنوان نمایش برگزیده را به خود اختصاص دادند.
نکته سی و هفتم: تعیین آثار نمایشی برگزیده در بخشهای دوگانه مسابقه تئاتر ایران
در سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر نمایشهای برگزیده در چهار بخش مسابقه تئاتر ایران، دیگر گونههای اجرایی، مسابقه تئاتر خیابانی و مسابقه تئاتر بینالملل تعیین شدند. در این دوره از جشنواره مانند دوره قبل بخش مسابقه تئاتر ایران به دو قسمت جداگانه تقسیم شده بود که بخش یک و بخش دو نام داشت. در بخش مسابقه تئاتر ایران دو نمایش «فرایند» و «فیل در تاریکی» به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی شدند که هر دوی آنها به بخش یک تعلق داشتند. در بخش دیگر گونههای اجرایی جشنواره فجر سی و هفتم پنج نمایش «ارس»، «آدمهایی که نمیبینیم»، «مواجهه با ورنوس فادرانی»، «گرم کردن» و «اپرای شماره یک تهران» به عنوان آثار نمایشی برگزیده تعیین شدند. در بخش مسابقه تئاتر خیابانی این رویداد هنری عنوان اثر نمایشی برگزیده از نظر کیفیت طرح و ایدهپردازی به نمایش «لازمان لامکان» تعلق گرفت و از نمایش «این کجا و آن کجا» با عنوان اثر برتر تقدیر به عمل آمد. در بخش مسابقه تئاتر بینالملل سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر نیز جایزه بزرگ به نمایش «نامبرده» رسید و جایزه ویژه هیات داوران به نمایش «بچه گرگها» اهدا شد.
نکته سی و هشتم: تعیین نمایشهای برگزیده در سه بخش
نمایشهای برگزیده سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر در سه بخش مسابقه رادیو تئاتر، مسابقه نمایشهای خیابانی و مسابقه نمایشهای صحنهای تعیین شدند. در بخش مسابقه رادیو تئاتر این دوره از جشنواره نام نمایش «آهسته با گل سرخ» به عنوان اثر نمایشی برگزیده اعلام شد و دیپلم افتخار و جایزه نقدی به آن تعلق گرفت. در بخش مسابقه نمایشهای خیابانی جشنواره فجر سی و هشتم نمایش «قهرمان کیست؟» به عنوان اثر نمایشی برگزیده تعیین گردید و علاوه بر جایزه نقدی دیپلم افتخار و تندیس جشنواره را دریافت کرد. جایزه ویژه این بخش یا همان جایزه ویژه هیات داوران نیز همراه با دیپلم افتخار به همین نمایش اهدا شد. همچنین جایزه بزرگ بخش مسابقه نمایشهای خیابانی این دوره از جشنواره همراه با دیپلم افتخار به نمایش «سیرک» تعلق گرفت. ضمن آنکه ستاد برگزاری جشنواره از نمایش «تنها یک زمین داریم» که به عنوان اثر مهمان در این بخش شرکت کرده بود نیز تقدیر به عمل آورد. در بخش مسابقه نمایشهای صحنهای سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر جایزه ویژه هیات داوران که علاوه بر جایزه نقدی تندیس جشنواره و دیپلم افتخار را در بر میگرفت به نمایش «ژنتیک» اختصاص یافت. جایزه بزرگ این بخش نیز به نمایش «بیگانه در خانه» تعلق گرفت.
نکته سی و نهم: تسلیم نشدن در برابر کرونا
سی و نهمین دوره از جشنواره تئاتر فجر در سایه شیوع ویروس کرونا به شکل نیمه حضوری و نیمه مجازی برگزار شد. با این حال این موضوع موجب کاهش تعداد نمایشهای برگزیده در این دوره از جشنواره نشد و کمیت آنها را نسبت به دوره قبل افزایش داد. در جشنواره فجر سی و نهم آثار نمایشی برگزیده در چهار بخش مسابقه تئاتر خیابانی سرباز انقلاب، مسابقه تئاتر خیابانی، مسابقه گزارش صحنهای و مسابقه تئاتر صحنهای تعیین شدند. در بخش مسابقه تئاتر خیابانی سرباز انقلاب نام نمایش «ژنرال» به عنوان اثر نمایشی برگزیده اعلام شد و تندیس جشنواره همراه با جایزه نقدی و دیپلم افتخار به آن تعلق گرفت. این نمایش در شاخه بهترین طرح و ایده بخش سرباز انقلاب نیز موفق به کسب عنوان نمایش برگزیده شد. در این بخش همچنین از نمایش «انگشتری» به دلیل طرح و ایده آن تقدیر به عمل آمد و به این اثر نمایشی منتخب لوح تقدیر و جایزه نقدی اهدا شد. در بخش مسابقه تئاتر خیابانی این دوره از جشنواره نمایش «واگویههای یک فشنگ جنون زده» به عنوان اثر نمایشی برگزیده معرفی شد و تندیس جشنواره را همراه با دیپلم افتخار و جایزه نقدی کسب کرد. در این بخش همچنین از نمایش «V.A.R» برای طرح و ایده انتخابی تقدیر به عمل آمد و در کنار آن عنوان بهترین طرح و ایده همراه با جایزه نقدی، دیپلم افتخار و تندیس جشنواره به نمایش «مضحکه در مضحکه» تعلق گرفت. جایزه ویژه هیات داوران در بخش مسابقه گزارش صحنهای نیز که علاوه بر تندیس جشنواره دیپلم افتخار و جایزه نقدی را در بر میگرفت، به نمایش «یک دقیقه و سیزده ثانیه» اهدا شد. در بخش مسابقه تئاتر صحنهای بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر نمایش «کمین ژاله» توانست عنوان نمایش برگزیده را به خود اختصاص دهد و علاوه بر جایزه نقدی، دیپلم افتخار و تندیس جشنواره را دریافت نماید. جایزه بزرگ این بخش نیز که شامل دیپلم افتخار، جایزه نقدی و تندیس جشنواره میشد به نمایش «باب بارا» رسید. افزون بر آن در بخش صحنهای این رویداد هنری از نمایش «اپیدمی» به دلیل پرداختن به موضوعی مشابه با شیوع ویروس کرونا تقدیر به عمل آمد و به این اثر نمایشی جایزه نقدی و لوح ویژه هیات داوران اهدا شد.
نکته چهلم: اعلام برگزیدگان جشنواره فجر چهل تا پایان بهمن ماه
چهلمین جشنواره تئاتر فجر در طول بهمن ماه امسال برگزار میشود و در روزهای پایانی این ماه برگزیدگان خود را خواهد شناخت. در بخش رقابتی نمایشهای صحنهای این دوره از جشنواره 30 اثر نمایشی حضور خواهند داشت. همچنین تعداد آثار نمایشی حاضر در بخش رقابتی تئاتر صحنهای این رویداد هنری نیز 20 عنوان خواهد بود. علاوه بر آن 12 اثر نمایشی در بخش رادیو تئاتر و 14 اثر نمایشی در بخش دیگر گونههای اجرایی این جشنواره پذیرفته شدهاند. به طور حتم به زودی در اکثر این بخشها آثار منتخبی به عنوان نمایشهای برگزیده و برتر تعیین و معرفی خواهد شد. باید منتظر ماند و دید که برگزیدگان چهلمین جشنواره تئاتر فجر از نظر کمی و کیفی چه تفاوتی با دوره قبل خواهند داشت.
در مطالب بعدی ایران تئاتر به نکات مهم دیگری در رابطه با دورههای پیشین جشنواره تئاتر فجر اشاره خواهد شد.
منابع:
کتاب تاریخچه جشنواره بین المللی تئاتر فجر. پژوهش و نگارش تقی اکبرزاده. تهران: انتشارات نمایش، 1399
آرشیو ادوار سایت جامع جشنواره بین المللی تئاتر فجر
سایت ایران تئاتر