وقتی تئاتر در دیپلماسی هنری نقش‌آفرینی می‌کند

به گزارش ایران تئاتر، جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر همواره فرصتی مناسب برای گسترش ارتباطات فرهنگی-هنری با هنرمندان و مردم دیگر کشورها در سراسر جهان بوده و هست؛ ارتباطی که به‌واسطه تبادل اندیشه‌، اطلاعات، هنر، زبان و سایر جنبه‌های فرهنگی-هنری میان کشورها نه تنها در بهبود روابط دیپلماتیک هنری که در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیز نقش پررنگ و غیرقابل انکاری دارد.

فرهنگ بومی؛ ارتباط جهانی

اداره‌کل هنرهای نمایشی طی دو سال اخیر با نگاهی به جایگاه ارزشمند دیپلماسی هنری، بیش از پیش‌ تلاش کرده است در راستای ارتباط با کشورهای دیگر به ویژه کشورهای همسایه گام بردارد و بدین‌منظور، علاوه بر دعوت از هنرمندان سایر کشورها به ایران، اقدام به اعزام هنرمندان ایرانی به دیگر نقاط جهان برای گسترش هرچه بیشتر ارتباطات فرهنگی-هنری و رسیدن به زبانی مشترک کرده است.

قطعا رسیدن به قله‌های جهانی با تکیه بر داشته‌های بومی و گرانسنگ این مرزوبوم نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت و مستمر دارد که مدیران هنری بر این اساس با اولویت قرار دادن متون ایرانی و ارج نهادن بر تولیدات نمایشی برگرفته از مفاهیم بومی و ملی این مسیر را هموار ساخته‌اند. این اهمیت دادن به فرهنگ بومی و ایرانی با توجه به استقبال خوب نمایشنامه‌نویسان و کارگردانان، طی دو دوره گذشته جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، در سال‌های آتی در ارائه فرهنگ ایرانی به خارج از مرزهای کشور تاثیرگذار خواهد بود.

در واقع این بومی‌سازی محتوا و شیوه‌های اجرایی فارغ از بهره‌گیری هنرمندان از نمایشنامه‌های مطرح جهان، معرف تئاتر ایران برای دیگر کشورها شده و پایه‌های دیپلماسی فرهنگی با تکیه بر بومی‌گرایی برای ارتباط بیشتر با خارج از مرزها را مستحکم‌تر خواهد کرد.

میزبانی از هنرمندان دیگر کشورها

در این میان، میزبانی از هنرمندان و آثار نمایشی دیگر کشورها، نه تنها در جشنواره‌ بین‌المللی تئاتر فجر که در دیگر رویدادهای تئاتری نیز ادامه دارد.

طی یک‌سال گذشته، حضور نمایش‌های «فقط یک پرتره» و «نیمه‌ها» از عمان، «جعبه سیاه» و «شهدا وارد بهشت نمی‌شوند» از عراق در بخش نمایش‌های صحنه‌ای دومین رویداد بین‌المللی تئاتر صاحبدلان که با برگزاری کارگاه آموزشی عبدالکریم عبود از عراق همراه بود، نمونه‌ای شفاف از این رویکرد اداره‌کل هنرهای نمایشی است.

همچنین میزبانی از گروه‌های نمایشی «دریاچه قو» از جمهوری ارمنستان، «جزیره کاغذی» از برزیل، «پرندگان جاودانی‌اند» از مکزیک، «بره ناقلا» از ترکیه، «پیروسمانی» و «نیکو نیکلادزه» از گرجستان در نوزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های عروسکی تهران-مبارک بخش دیگری از عملکرد این اداره‌کل برای گسترش روابط بین‌الملل در حوزه تئاتر بوده است.

گفتنی است پذیرایی از هنرمندان مهمان ایران در بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی در شهرهای گرگان و بجنورد و با اجراهای پرمخاطب «کارناوال» از جمهوری ارمنستان، «اپرای چین» از جمهوری خلق چین و «دکتر پرواز» از کشور تاجیکستان ثبت شد.

بی‌شک پرداختن به هنر پانتومیم به عنوان زبانی جهانی برای رسیدن به درک مشترک بین انسان‌ها در تمامی کشورها، یکی دیگر از عناصری است که بهره‌مندی از آن در دیپلماسی فرهنگی-هنری نقش ویژه‌ای دارد.  

با این نگاه و رویکرد، دعوت از مارکو استوجانوویچ، مدیر سازمان جهانی جهانی مایم از کشور صربستان و برگزاری کارگاه‌های آموزشی توسط او در حاشیه جشنواره بین‌المللی پانتومیم زنجان انجام شد و این رویداد هنری در دومین دوره برگزاری خود گام استواری در زمینه حضور هنرمندان فعال در زمینه پانتومیم برداشت؛ چنانکه این جشنواره با نمایش «بدرخشید» از ژاپن، نمایش «حیوانات دیوانه» از ایتالیا، نمایش «بدون داستان، بدون قصه» از تونس، نمایش «روشنی» از پاکستان و نمایش «لحظه آخر» از ترکیه، پذیرای هنرمندان پانتومیم شد.

این ارتباطات بینافرهنگی به اجرا و برگزاری کارگاه ختم نشد و میرزا متین زارع، بازیگر و کارگردان تئاتر از ترکیه نیز به عنوان داور در این رویداد حضور داشت.

رویکرد آموزشی و پژوهشی در ارتباطات بین‌المللی

ارتباطات بین‌المللی اداره‌کل هنرهای نمایشی در چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با حضور مدرسان کارگاه‌های تخصصی و گروه‌‌های نمایشی به‌صورت پررنگ‌تر ادامه یافت. توجه به بعد آموزش و شناخت بیشتر نظریه‌های اجرایی در تئاتر دیگر رویکرد اداره‌کل هنرهای نمایشی در راستای دیپلماسی فرهنگی- هنری تئاتر است.

رویکرد آموزشی که در دوره چهل‌ودوم جشنواره تئاتر فجر با برگزاری کارگاه‌های تخصصی «فرم-حرکت» با تدریس هایک اسرافیلیان از ارمنستان، «مقایسه روش بازیگری گرتوفسکی و چخوف» با تدریس آرمن سرکیسیان از ارمنستان، «نقش و جایگاه همسرایان در نمایش های کلاسیک یونان» با تدریس ناتاسیس سارانتوس از یونان درجهت غنی ساختن فضای آموزشی عرصه تئاتر با توجه به دیپلماسی فرهنگی- هنری ادامه داشت.

همچنین در بخش پژوهش سعی و تلاش مجموعه اداره‌کل هنرهای نمایشی بر این بوده است تا با برگزاری کارگاه‌های پژوهشی بر جایگاه پژوهش و مطالعات اجرا در بهبود کیفی آثار تاکید بیشتری بگذارند و از اهمیت بخش نظری و همراهی آن در روند اجرا غافل نماند.

براین اساس، پژوهشگرانی چون ماروین کارلسن، نظریه‌پرداز مطرح آمریکایی با پژوهش «مطالعات اجرا و مرکززدایی از متن دراماتیک» و بروس مک‌کناچی با پژوهش «چشم‌اندازی تکاملی و شناختی بر لذت بردن از جشنواره‌های تئاتری بین‌المللی» به همراه پژوهشگران ایرانی به ارائه دستاوردهای نظری خود با محوریت مطالعات اجرا و اهمیت آن در تئاتر پرداختند.

همچنان که پیش از این نیز، نشست تخصصی دارماتورژی با هدف انتقال تجربیات پژوهشگران ایرانی و خارجی به همت اداره‌کل هنرهای نمایشی و دفتر آموزش، پژوهش و انتشارات نمایش برگزار شد و با دعوت از مایکل مارک چمرز، استاد دانشگاه سانتاکروز و بنیانگذار دوره دراماتورژی در دانشگاه کارنگی ملن توانست به موضوع دراماتورژی و نقش آن در عرصه نمایش توجه ویژه‌ای داشته باشد.

این نمونه‌ها تنها بخش کوتاهی از تلاش‌های اداره‌کل هنرهای نمایشی در زمینه گسترش دیپلماسی فرهنگی-هنری به واسطه هنر ارزشمند و والای تئاتر بود.

سفیران تئاتری

برگزاری نشست و دیدارهای مستمر مدیرکل هنرهای نمایشی با گروه‌های خارجی و سفیران هنری کشورهای مختلف از برنامه‌های مدونی است که با هدف تبادل فرهنگی-هنری و افزایش ارتباطات بین‌الملل در طول سال و همچنین روزهای برگزاری جشنواره مورد توجه است.

برهیچ کسی پوشیده نیست که حضور هنرمندان دیگر کشورها و افزایش ارتباطات بین‌الملل علاوه بر ایجاد امنیت ملی، در زمینه گردشگری و جذب توریست فرهنگی-هنری و همچنین رشد اقتصادی کشورها سهم بسزایی دارد و قطعا روابط دوجانبه‌ای که با دادو ستد فرهنگی هنری همراه باشد، می‌تواند در گذر زمان و استمرار، چشم‌اندازی امیدوارکننده به ارمغان بیاورد.
بر این اساس طی یک سال گذشته با پیگیری‌های بخش بین‌الملل، هنرمندان ایرانی نیز با شرکت در جشنواره‌های خارج از مرزهای ایران، مهمان دیگر کشورها شدند. 

نمایش «مَثلِث» به کارگردانی قیس یساقی به عنوان برگزیده نوزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران-مبارک راهی جشنواره آلماتی قزاقستان شد.

هما جدیکار، هنرمند پیشکسوت و مدرس شناخته شده نمایش عروسکی، به عنوان نماینده کانون نمایشگران عروسکی مهمان جشنواره عروسکی کره جنوبی شد.

همچنین در ادامه حضور گروه‌های نمایش ایرانی در کشورهای همسایه نمایش «تیک تاک» به کارگردانی احمد ندافی در جشنواره تئاتر لاهور پاکستان روی صحنه رفت.

تاثیر رسانه در گسترش دیپلماسی فرهنگی

با توجه به اهمیت و جایگاه اثربخش رسانه و مطبوعات در انتقال اخبار و گسترش آن در بعد جهانی، خبرنامه انگلیسی کاغذی و برخط «صدای تئاتر ایران» دیگر دستاورد اداره‌کل هنرهای نمایشی با هدف ایجاد پل ارتباطی با هنرمندان سایر کشورها، اول هر ماه میلادی به انعکاس اخبار تئاتر کشور در سراسر جهان و مراکز آی تی آی جهانی می‌پردازد.

نشست‌ها، رویدادها و وبینارهای تخصصی دیگری نیز در طول یک سال اخیر به همت اداره‌کل هنرهای نمایشی برگزار شده است که بیان آن‌ها در این نوشتار نمی‌گنجد اما آنچه لازم و ضروری است، لزوم ورود دیگر سازمان‌های دولتی و خصوصی به‌منظور هم‌افزایی برای رسیدن به هدف مشترک دیپلماسی فرهنگی-هنری با کمک تئاتر و  با گام‌های استوار است.

قطعا دیپلماسی فرهنگی-هنری تئاتر  در میان آشوب‌ و تنش‌های ایجاد شده در جهان، بهترین زبان و راه ارتباطی برای رسیدن به صلح و آرامش است و پرداختن به گسترش این امر نه تنها در بخش هنری که در زمینه گردشگری و اقتصاد کشورها نیز تاثیر چشمگیر و غیرقابل انکاری خواهد داشت.