افشین خورشید باختری از هفته تئاتر لهستان می‌گوید
سرویس تئاتر هنرآنلاین: هفته تئاتر لهستان در ایران با همکاری اداره کل هنرهای نمایشی، سفارت لهستان و دبیرخانه سی و چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از امروز آغاز به کار می‌کند. در این برنامه طی یک هفته، تئاتر لهستان معرفی و برنامه‌های مختلف آموزشی برای هنرمندان و دانشجویان تئاتر در قالب جلسات سخنرانی و ورک‌شاپ‌های آموزشی دیده شده است.
افشین خورشید باختری مدیر برگزاری کارگاه‌ها و سخنرانی‌های این دوره از جشنواره توضیحات کاملی را در مورد جایگاه تئاتر لهستان و جزئیات برنامه‌های این هفته به هنرآنلاین ارائه داد.
جایگاه و اهمیت تئاتر لهستان بر هیچ‌کس پوشیده نیست. لطفا با توجه به‌شناختی که از آن دارید، توضیحاتی را در مورد جایگاه و ضرورت پرداخت به این موضوع را به واسطه برگزاری هفته تئاتر لهستان بیان کنید؟
همانطور که شما هم اشاره کردید، تئاتر لهستان جایگاه ویژه‌ای در جریان تئاتر معاصر جهان دارد. هنرمندان و بزرگانی دارد که در عرصه تعریف، اجرا، شیوه‌های بازیگری و نگرشی مقوله‌ای به نام تئاتر فعالیت کردند و جهان را متاثر ساختند. تئاتر روشنفکرانه و تئاتر پویا یعنی تئاتری که جست‌و‌جوگر است را تحت تاثیر خود قرار دادند. بزرگانی چون "آدام می‌سکیه‌ویچ" در دهه ۵۰ میلادی تا "گروتوفسکی" و "کانتور".
لهستان کشوری است که تئاتر در آن از اهمیت خاصی برخوردار و در دوران معاصر در سطح اول تئاتر جست‌و‌جوگر و پویا در جهان حضور داشته است. در دنیای ادبیات نمایشی نیز نام‌های برجسته و شناخته شده‌ای در آن وجود دارند. اساسا نیازی به اثبات بزرگی تئاتر لهستان نیست، کشوری که تئاتر در آن با مرگ بزرگانی چون "کانتور" و "گروتوفسکی" نظرگاه‌‌هایشان هنوز ادامه دارد. آگاهی از این تاثیرات، کاری است که علاقمندان را دور هم گرد آورد و راه‌های جدیدی را در این حوزه باز کنند. آگاهی و شناخت از این کیفیت، چگونگی‌های تئاتر لهستان بر جهان می‌تواند ادامه داشته باشد که فعالان این حوزه را به سمت خود جلب کند، البته نه در حد یک هفته بلکه به عنوان شیوه و رویکردی برای کسانی که در این فضا کار می‌کنند، افراد باید با آن آشنا شوند تا جایگاه و تاثیرات آن را در جهان معاصر دنیا بداند.
کارگاه‌های این دوره از جشنواره تئاتر فجر زو‌تر از زمان برگزاری، برپا می‌شود، این روند اجرایی چه مزیت‌هایی دارد؟
شکل برگزاری کارگاه‌ها اینگونه بود که هم زمان با ایام فشرده جشنواره برگزار می‌شد. خیلی وقت‌ها این فشردگی به دلیل مشغول بودن گروه‌ها و بازیگران در دوران جشنواره باعث می‌شد مخاطبین هدف در این کارگاه‌ها شرکت نکنند. بر این اساس رویکرد دبیرخانه جشنواره و دبیر این دوره آقای دکتر اسدی و من به عنوان مدیر برگزاری این بود که کارگاه‌ها زود‌تر از زمان جشنواره برگزار شوند.
چرا کارگاه‌ها برای مخاطبین خاص و افراد حرفه‌ای برگزار می‌شوند؟
بله، برگزاری صرف کارگاه پیچیده نیست و باید هدف برای آن داشته باشیم. اغلب اوقات کارگاه‌ها، در بازی است که هر کسی با هر نگاه و سطحی می‌تواند به آن وارد شود بدون آنکه نتیجه‌ای برای آنها داشته باشد. بنابراین تصمیم گرفتیم مخاطبین تخصصی داشته باشیم و گروه‌های هدف را انتخاب کنیم. در واقع اگر این کارگاه‌ها را کالای فرهنگی بدانیم باید آن را به دست مخاطبین خاص‌اش برسانیم. این مسئله مصادف با کمک و همکاری ایده برگزاری هفته تئاتر لهستان بود. هنرمندان و سفارت لهستان اعلام آمادگی کردند. مجموعه عوامل تلاش کردند تا این اتفاق بیفتد و آن را برگزار کنیم. ما تنها کارگاه نداریم، نشست‌های تخصصی هم داریم. کارگاه‌ها ظرفیت محدودی دارند و باید دست به انتخاب بزنیم، مثلا اگر کسی موسیقی را نشناسد، کارگاه صدا به درد او نمی‌خورد، چون از ابتدا و نقطه ابتدایی به این مسئله نمی‌پردازند. ثبت نام‌ها انجام شده و تعداد زیادی از اهل فن هم در آن شرکت کردند. در کنار آن اساتید دانشگاهی هم حضور دارند و اینجای خوشحالی دارد، چراکه مخاطبین خاص این کارگاه‌ها، آنها هستند.
این مسئله با توجه به نگاه تخصصی که برآن حاکم است، آیا برای ایجاد پلی ارتباطی میان این هنرمندان و اساتید برنامه‌ریزی صورت گرفته است؟
مسئله تداوم داشتن از اهمیت خاصی برخوردار است، با گذراندن دوره کوتاه مدت تخصص به مفهوم اصلی آن ایجاد نمی‌شود تنها پنجره‌های جدیدی به سمت ما گشوده می‌شود که باید از آنها چشم اندازهای جدیدی را به دست آورد. دوستان لهستانی پیش از این هم در کشورمان حضور داشتند. یکی از کارگاه‌هایی که از سوی دانشگاه تهران برگزار می‌شود، قبلا هم در ایران برگزار کردند، اکنون هم همزمان با هفته تئاتر لهستان کارگاهی را برپا خواهند کرد. رایزنی‌های آن هم از سوی دانشگاه شکل گرفته است و مختص دانشجویان است. این مسئله، در دستور کار ما قرار ندارد و عمر کار دبیرخانه‌ای و جشنواره یک دوره است، امیدوارم اگر امکانی وجود داشته باشد بعدا این فعالیت ادامه و تداوم داشته باشد، چون این اتفاق مثل زمینی است که کاشته می‌شود و باید مواظب آن بود که تداوم داشته باشد. بخشی از انتخاب مخاطب تخصصی هم بر این اساس است که ما بتوانیم از این فرصت کوتاه بیشتر استفاده کنیم و با عمق بیشتری پیش برویم.
آیا کارگاه‌ها بر اساس نیازسنجی خاصی صورت گرفته است؟ به چه مباحث در آن پرداخته می‌شود؟
بدن، بیان و صدا ابزارهای همیشگی بازیگر هستند. در تئاتر امروز جهان، ما شاهد این هستیم؛ حتی در آثاری که سال‌های گذشته در ایران اجرا شده و آثار روز جهان به سمت تجربیات گوناگون در مورد تئاتر فیزیکال. تئاتری که بدن محور است و نقش رسیدن به مهارت فیزیکی و بیان بدنی در آن حائز اهمیت است. همانطور که در زمینه صوتی هم، کشفیات ظرفیت‌های آوایی بازیگران و رسیدن به مرزهای جدیدی از بیان و صدا مدنظر هست. یعنی ما تنها صدا را به منزله گفتن دیالوگ نداریم، بلکه صدا کاراکتری است که می‌تواند خیلی چیز‌ها را مثل افکت، زمینه‌های صوتی و بیان‌های جدید‌تر را برعهده بگیرد. بدن هم همین طور است، بدن تنها این نیست که وزن بدن بازیگر تحمل کند. بدن هم به پویایی‌هایی رسیده که می‌تواند جهان‌های مختلف را دربر بگیرد.
کارگاه ما نیز "بدن برانگیخته" است یعنی انگیزش پیدا می‌کند براساس تمرین، شناخت تعادلی و نقاط تمرکز بدن کار می‌شود. بازیابی و یه گونه دراماتورژی بدن توسط بازیگر بروی بدن خودش است. اگر بدن را متن حساب کنیم بازیگر می‌تواند برروی آن دراماتورژی انجام بدهد. در حقیقت در چنین زوایایی جست‌و‌جو می‌شود. زیرا رابطه مستقیم با تئاتر روز جهان دارد و این نگاه تنها در این حد نیست. برای رسیدن به افق‌های جدید روش‌ها و تکنیک‌های متفاوتی، مدرسین درنظر دارند که به یک هم آوایی برسند که سال گذشته نمونه آن را در جشنواره تئاتر فجر تجربه کردیم.
اساتید حاضر در این هفته، همگی از اساتید برجسته لهستان هستند.
خانم "مارتا گورنیکز" در روز‌های ۲۵ و ۲۶ آذرماه کارگاهی با موضوع "بازیابی و ایجاد صدا" و با تمرکز روی صدای بانوان در تئاتر در تالار وحدت برگزار خواهد کرد. او فارغ‌التحصیل دانشگاه کارگردانی ورشو، کارگردانی و موسیقی و آواز است. همچنین فارغ‌التحصیل مدرسه موسیقی "فردریک شوپن" دانشگاه ورشو و مدرسه دولتی "کراکوف" هستند. تالیفاتی و تحقیقاتی در مورد صدا داشتند و بر اساس آن در شهرهای مختلف لندن، توکیو، ورشو، مارسی، پاریس و.... کارگاه‌های مختلفی برگزار کرده است. هدایت گروه کر ۵۰ نفره‌ای را نیز برعهده دارند. سال ۲۰۱۳ نیز جوایزی برای اجراهای‌‌هایشان دریافت کرده‌اند.
کارگاه ۲ روزه "بدن بازیگر و برانگیختن تئاتر" نیز توسط "یاروسلاو فرت" و "سیمون سالا" در روز‌های ۲۵ و ۲۶ آذرماه ساعت ۱۱ تا ۱۴ و در پلاتو مجموعه تئاتر شهر برگزار خواهد شد. در این کارگاه تغییر و قدرت تشخیص به معنی اصل و جنبه اصلی و اساسی هردرام پرداخته می‌شود. "سیمون سالا" تحصیلات خود را زیر نظر اساتید برجسته جهان گذرانده است. هفت سال با کمپانی ایتالیایی "ساین گلوسا" همکاری داشته و فعالیت‌های آموزشی مختلفی داشته است. از سال ۲۰۱۰ با تئاتر "زار" که ادامه ساختار موسسه "گروتوفسکی" است، همکاری داشتند.
"یاروسلاو فرت" بنیانگذار و رهبر تئاتر "زار" هستند. مدیر تئاتر "گروتوفسکی"، مدرس دانشگاه مدرسه تئاتر دولتی ورشو و مسئول تئاتر "ورکلاو" است. او سفرهایی به ایران، ارمنستان و گرجستان به خاطر پژوهش بر موسیقی مذهبی داشتند. افتخارات بسیاری در سطح جهان دارند.
در کنار کارگاه‌ها برنامه‌های سخنرانی نیز برگزار می‌شود. لطفا توضیحاتی هم در مورد این سخنرانی‌ها بدهید؟
همانطور که ابتدای صحبت‌هایم گفتم، تئاتر لهستان، تئاتر تاثیرگذاری است که در جهان به عنوان تئاتر روشنفکرانه و جست‌و‌جوگر به شمار می‌رود. تئاتری که با تاریخ، اجتماع و سنت‌های تئاتری خودش در ارتباط بوده و هست و انعکاس مردم و طبقات مختلف جامعه را می‌توان در آن مشاهده کرد. زیبایی‌شناسی خاص خودش را دارد و به سمت شیوه‌های اجرایی و بیانی رفته چه در ادبیات و چه در اجرا. نمونه آن متن "فهرست" روژه ویچ است. وقتی متن را می‌خوانید جهانی به روی شما باز می‌شود که تاریخ گذشته و جریانات تاریخ را در آن می‌بینید. به شکل کلی تئاتر لهستان بسیار تاثیرگذار است و بر این مبنا ما پنج نشست نیز داریم.
نخستین جلسه سخنرانی هفته تئاتر لهستان با موضوع "مدیریت و تئاتر در لهستان" توسط "دوروتا بوخوالد" روز دوشنبه ۲۳ آذرماه برگزار می‌شود. تئاتر و مدیریت آن در کشور ما جوان است، منظورم تئاتر دولتی نیست. گروه‌های زیادی داریم که هنوز در گیرودار چارت خود و مسائل درون گروهی‌اند. چه نمونه‌ای بهتر از لهستان که فاصله زیادی هم به لحاظ اقتصادی با ما ندارد و الگوی خوبی می‌تواند باشد، همه گروه‌ها به خصوص تئا‌ترهای خصوصی می‌توانند مخاطب آن باشند. در ارتباط با مفاهیمی صحبت می‌شود که ضروری است. تئاتر تنها اجرا نیست و مدیریت هم می‌خواهد.
روز سه شنبه ۲۴ آذرماه نیز "یاروسلا فرت" کارگردان و بنیانگذار تئاتر "زار" و مدیر موسسه گروتوفسکی با موضوع "پایتخت فرهنگی اروپا و المپیک تئاتر" برای علاقه‌مندان تئاتر لهستان سخنرانی می‌کند. یکی از شهرهای لهستان "ورکلاو" است شهری که به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا در سال ۲۰۱۶ شناخته شده است. این اهمیت تئاتر را نشان می‌هد که المپیکی از تئاتر در آن ایجاد بشود. این برنامه و اهمیت آن توضیح داده می‌شود.
"تاثیر تئاتر کانتور و گروتفسکی برجریان تئاتر معاصر تهران" عنوان سخنرانی داریوس کوشینسکی است که روز چهارشنبه ۲۵ آذر برگزار می‌شود. در این سخنرانی به این سئوال که تئاتر معاصر لهستان چه تاثیری بر تئاتر ایران گذاشته است پاسخ می‌دهد. "کانتور" و "گروتفسکی" دو بزرگ تئاتر جهان‌اند و راه‌های متفاوتی داشتند و میراث آنها تاثیرات مختلفی بر هنرمندان لهستان گذاشته است. مخاطبان با آثار آنها آشنا هستند. حال زمینه‌ای فراهم آمده تا متخصصین لهستانی برای ما در مورد این دو نفر توضیح بدهند.
"ویتولد مروژک" نیز روز پنجشنبه ۲۶ آذر ماه با موضوع "تئاتر فیزیکی در لهستان" سخنرانی می‌کند. در این سخنرانی بدن، صدا، گفتار مرحله مستقل در تئاتر لهستان بین تئاتر و موسیقی بررسی می‌شود. تئاتر فیزیکال این روز‌ها حرف اول را می‌زند و قشر جوان بسیار دوست دارند در مورد آن بدانند.
روز جمعه نیز دکتر محمدرضا خاکی به عنوان مترجم برجسته که نقش مهمی در شناخت و معرفی تعدادی از نویسندگان برجسته لهستان همچون مروژک داشته‌اند درباره ترجمه سخنرانی می‌کنند.
لازم به یادآوری است؛ هفته تئاتر لهستان در تهران از ۲۲ تا ۲۷ آذرماه ۱۳۹۴ توسط اداره کل هنرهای نمایشی، سفارت لهستان در ایران و دبیرخانه سی و چهارمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر برگزار می‌شود.