چگونه برای تئاتر جشن گرفته ایم

این روزها که معمولاً در طول ماههای مختلف سال پراکنده شده اند در حقیقت روز جشن هنرمندان حوزه های مختلف تئاتر است . جشنواره نخستین محمل های پیدایش هنر و به ویژه هنر تئاتر بوده اند و اصلاً تئاتر زاییده جشن های بزرگ سالانه بوده است و از دل این جشنها بر آمده است . این جشنواره همچون نمایشگاه هایی در دنیای صنعتی و مدرن جایگاهی برای عرضه محصولات و دستاوردهای گروههای تولید کننده هستند .
جشنواره ها با عرضه تولیدات شان از طرفی گفتمان شغلی میان گروه ها را به وجود می آورد و از طرف دیگر به محملی تبدیل می شوند برای ایجاد ارتباط و تعامل میان عرضه کننده و مخاطب و دریافت گر هنر. جشنواره تئاتر فجر در این میان مهمترین رویداد تئاتر کشور ماست که در کنار آن جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی ، همایش عاشورائی ، جشنواره آئینی سنتی جشنواره بین المللی دانشجویی جشنواره های منطقه ای و استانی جشنواره تئاتر ماه و حتی جشنواره های تئاتری پلیس و ارتش و مساجد و ..... نیز برگزار می شوند .
اما آیاا واقعاً این تعداد جشنواره و همایش تاثیر مثبتی هم بر بدنه تئاتر کشور دارند ؟ و باعث رشد کیفی و کمی آن می شوند ؟ یا برعکس جلواین رشد را می گیرند ؟
در این رابطه برخی معتقدند که جشنواره ها خواه نا خواه به واسطه برقراری دادوستدی پویا در رشد تئاتر کشور تاثیر مثبتی دارند و برخی نیز اعتقاد دارند که جشنواره ها به عنوان یک نقطه پایان به حساب می آیند و خاتمه یک دوره فعالیت هنری را به همراه دارند بعضی هم اظهار نظر در این مورد را به آمار و ارقام و پژوهشهای کارشناسی دقیق وا می گذارند.
جشنواره تنها راه مطالبه تئاتر 
رحمت امینی (پژوهشگر، کارگردان و مدیر گروه نمایش دانشکده هنر های نمایشی) در مورد تاثیر و جایگاه جشنواره تئاتر در کشور می گوید : آثار مثبت جشنواره ها در کشور ما تا دوره ای تنها محدود به این بود که برای تئاتر تبلیغی صورت گرفته باشد و ما به مردم بگوییم که تئاتر داریم و نتیجه ودستاورد آن هم این است که در جشنواره عرضه می شود .اما این جشنواره ها در حال حاضر متاسفانه رفته رفته به ضد تئاتر تبدیل شده اند .یعنی اینکه تعداد بسیار زیاد جشنواره و نحوه برگزاری آن باعث شده تئاتر حالت اجرای عمومی اش را از دست بد هند .بسیاری از علاقه مندان این هنر هم نیاز ها و مطالباتشان از تئاتر را تنها در جشنواره ها جستجو می کنند .وی استقبال چشمگیر علاقه مندان در روزهای برگزاری جشنواره یا تعداد کمتر آنها در ایام دیگر مقایسه می کند و می افزاید : البته در میان همه جشنواره هایی که در طی سال برگزارمی شود جشنواره بین المللی تئاتر فجر رفته رفته شکل بهتری پیدا کرده است .
محل برخورد اندیشه ها 
هادی مرزبان (بازیگر و کارگردان ) جشنواره و همایش های گروهی تئاتر را محل برخورد اندیشه هنرمندان ، علاقه مندان و تماشاگران تئاتر معرفی می کند و می گوید :وقتی که یک جشنواره در یک مقطع زمانی برگزار می شود طبیعی است که ما باید در آن شاهد بهترین تولیدات تئاتری می باشیم که توسط گروه ها تولید شده اند و از میان آثار بسیار دیگری برگزیده شده و برای اجرا در یک فستیوال تئاتری آماده گردیده اند . مرزبان با تاکید بر گزینش آثار اصلح می افزاید : امیدوارم داوران و منتخبینی که برای گزینش و بازبینی آثار می روند چه در تهران وچه در شهرستان ها کارهای خوب وارزنده ای را برای شرکت در جشنواره برگزینند .ضمن اینکه در مورد انتخاب آثار خارجی این انتظار حتی بیشتر از کارهای داخلی هم هست . من فکر می کنم آثاری که از سراسر جهان برای شرکت در جشنواره بین المللی فجر انتخاب می شوند باید آثار ارزشمندی باشند و دست کم برای علاقه مندان هنر تئاتر نکته و چیز تازه و جالبی داشته باشند .به هر حال وقتی که هزینه می شود و زحمت کشیده می شود چه بهتر که کارهایی به کشورمان بیایند که ما هم از آنها چیزی یاد بگیریم. هادی مرزبان در مورد جایگاه و نقش جشنواره ها هم می گوید :جشنواره محل برخورد اندیشه هاست و نباید اینطوری باشد که نمایشی از آنطرف دنیا وارد آن شود و به اجرا در آید اما کیفیت آن طوری باشد که ما در کشورمان آثار خیلی بهتر از آن را هم داشته باشیم البته باید توجه داشت که اینگونه آثار باید با مسائل سنتی ، مذهبی و فرهنگی ما هم تناسب داشته باشند و سازگار باشند . به نظر من مهمترین دغدغه داوران باید این باشد که آثاری را انتخاب کنند که لیاقت یک جشنواره بین المللی معتبر را داشته باشد دلیل آنهم اینست که اگر آثار مناسبی انتخاب نشود مهمترین جشنواره زیر سوال رفته است .
جشنواره ها و تاثیرجذب بیشتر مخاطب 
چیستا یثربی (نویسنده ،کارگردان ومدرس تئاتر ) معتقد است که جشنواره های تئاتر کشور ما در حال حاضر اثر مثبتی بر تئاتر کشور ندارند .یثربی می گوید: البته تا وقتی که جشنواره به صورت رقابتی برگزار می شد این تاثیر به صورت مثبت وجود داشت . دلیل آنهم این بود که بدلیل وجود فضای رقابت منتهای اورژینال تولید می شد . اما حالا که جشنواره تنها به بر آورد سالیانه کارنامه تولیدات کشور تبدیل شده است به نظر من کلیت آن شکل آماری پیدا کرده است . و آمار و ارقام و کمیت ها به کیفیت و تازگی آثار ارجحیت داده می شود .یثربی از بین رفتن و کمرنگ شدن نقش سایر جشنواره ها را هم مورد انتقاد قرار می دهد و می افزاید : ضمن اینکه صحبت در مورد جشنواره ها ؟هم دیگر چندان منطقی به نظر نمی رسد . کدام جشنواره باید محمل رشد تئاتر کشور باشد ؟جشنواره نمایشهای سنتی که دیگر نیست جشنواره آیینی برگزار نمی شود جشنواره ایران زمین هم که تعطیل شده است جشنواره بین المللی فجر هم به عنوان مهمترین جشنواره تئاتر کشور غیر رقابتی شده و بخش مسابقه عملاً از آن حذف گردیده ،جشنواره عروسکی و بانوان هم شکسته بسته و مقطعی برگزار می شوند !.... دیگر جشنواره های باقی نمانده که در مورد آن صحبت کنیم و تاثیرات آن تئاتر کشور مورد بررسی قرار دهیم .
یثربی در مورد برخورد مخاطبان تئاتر با جشنواره ها و تاثیرجذب بیشتر مخاطب از این طریق نیزمی گوید : مسلماً مخاطبان تئاتر کارهای رقابتی را با جدیت و اشتیاق بیشتری دنبال می کردند. اصلاً در همه جای دنیا همینطور است و بهر حال هر کشوری حداقل یک جشنواره رقابتی مهم دارد .وی در مورد شکل گیری تدریجی یک جشنواره آکادمیک در ادامه غیر رقابتی شدن موقتی جشنواره فجر نیز گفت : اینکه انجمن نمایش چند جایزه صوری و بی اهمیت را در مراسم اختتامی اهدا کند که رقابت نیست اصلاً ظاهر جشنواره فجر امسال هم آکادمیک نبود ا البته اگر از اول اصناف و تشکلهای تئاتری چنین مسئله ای را اعلام می کردند می توانست اینگونه باشد 
بهترین ها را بیاوریم 
دکتر قطب الدین صادقی (نویسنده ، کارگردان ، پژوهشگر و مدرس تئاتر )جشنواره هایی که در حال حاضر در کشورمان برگزار می شوند را نسبتاً خوب می خواند اما معتقد است که این جشنواره کاستی و کمبود هایی دارند که بهتر است برای گرفتن نتایج مثبت و موثر بیشتر به آنها پرداخته شود صادقی می گوید : شاید یکی از مهمترین کاستی های جشنواره در راس آنها جشنواره فجر این باشد که تعامل آن با دنیا کم است .به نظر من سیاستگذاری و برنامه ریزی جشنواره فجر باید طوری باشد که وجهه بین المللی و داخلی آن دقیقاً نصف به نصف باشد یعنی اینکه اگر قرار است 40 اجرا در جشنواره به نمایش در آید بهتر است 20 اجرای آن منتخب آثار داخل کشور و 20 اجرای دیگر آن مربوط به آثار برگزیده بین المللی باشد .نه اینکه120 نمایش برای اجرا در جشنواره اتخاب شوند و فقط 5 نمایش آن از خارج کشور به جشنواره دعوت شده باشند . صادقی در ادامه می افزاید نکته مهم دیگر اینست که ما باید تلاش کنیم تا بهترین کارها را از خارج از کشور به جشنواره هایمان دعوت کنیم .این در حالی است که متاسفانه در این مورد اغلب دچار بی دقتی شده ایم و عوامل دیگری را در انتخاب هایمان دخالت دادهایم جشنواره ضمن اینکه می توانند بهترین فرصت برای عرضه بهترین آثار باشند باید یک تعامل مفید و موثر و قوی تئاتری را هم در میان بهترین های داخل و خارج برقرار سازند .
در خدمت باروری تئاتر
مهرداد ابروان (عضو کانون ملی منتقدان و مدرس تئاتر) ضمن در نظر گرفتن جشنواره بین المللی فجر به عنوان قالب ترین جشنواره مملکت می گوید : در مورد این این جشنواره باید اجازه داد که آنچه دوستان طراحی کرده اند بعد از چند سال چطور نتیجه خواهد داد .در حال حاضر سیستم رقابتی حذف شده و فستیوال مجموعه ای از اجرای منتخب یکسال تئاتر کشور است . ابروان دوران رکورد تئاتر در سه ماهه اول سال را مثال می زند و می افزاید : واقعیت اینست که طی این مدت و حتی تا به امروز اتفاق اساسی در تئاتر ما رخ نداده است و تئاتر در این مدت تا اندازه ای در رکورد و خلوت به سر می برد .این مسئله تا حدی هم به جشنواره و البته سیاست های کلان تئاتر بر می گردد. وی می افزاید زمانی می توان گفت تئاتر یک مملکت فعال است که ، همه بالقوگی ها بتوانند به صورت بالفعل در آینده و همه نیروهای قدیمی و جدید بتوانند کار کنند جشنواره باید بتواند چنین محمل هایی را بوجود آورد.
ابروان به برخی از جشنواره های رایج تئاتر کشور اشاره می کند و ادامه می دهد :به نظر من جشنواره ها در نوع خودشان مثبت اند و باعث شکل گیری حرکت های تئاتری می شوند و به هر حال یکسری نیرو ها که شاید در شرایط حرفه ای تئاتر نتوانند کارشان را عرضه کنند در این مقاطع می توانند .به ارائه آثارشان بپردازند و حرفه ای تر کار کنند . وی در مورد برگزاری غیر رقابتی جشنواره نیز می گوید : شخصاً به حذف مسابقه چندان خوشبین نیستم چون معتقدم سیستم مسابقه ای هیجان آن ظهور می کنند .فکر نمی کنم حذف رقابت تاثیر مثبتی بر تئاتر داشته باشد .به نظر من اصل باروری تئاتر است. ابروان در مورد جشنواره زدگی در شهرستانها و تاثیرات منفی این امر می گوید : من در شیراز و بوشهر به خاطر تدریس تئاتر در دانشگاه همیشه حضور دارم متاسفانه در این شهر ها و دیگر شهرستانها کشورمان تئاتر تنها به چند جشنواره منطقه ای و استانی محدود شده است و بعد از جشنواره بطور کل تعطیل می شود . جشنواره اگر در خدمت باروری تئاتر باشد خوب است اما اگر خود آن تبدیل به یک هدف شود کاملاً غلط و مضر است این دیدگاه باید جا بیفتد که جشنواره یک وسیله است ،نه هدف ! هدف باید رشد کمی و کیفی وتوسعه تئاتر باشد .اما متاسفانه ما کمیسیون و جلسه و شورا و نشست و .....زیاد داریم ولی در خود تئاتر مان هیچ اتفاقی نمی افتد .
گسترش تئاتر مردمی 
ایوب آقا خانی (نویسنده کارگردان ومدرس تئاتر )می گوید:جشنواره ها اصولاً در تمام دنیا آثار مثبت زیادی دارند و همه هم این مسئله را قبول دارند ولی در همه جای دنیا بستری هستند برای آشنایی گروههای نمایشی وهنری با سلیقه های مردم در طی این اتفاقات مجموعه تئاتر با ارتباط مردمی حضور پویا تری پیدا می کند و این مسئله قطعاً نمی تواند خالی از فاید باشد و دارای یک نگره درست و روشن مدیریتی باشد به این معنا که کسانی تصمیم گرفته باشند جشنواره ای را مثلا برای آشنا کردن مردم با تئاتر سنتی یا تئاتر بانوان و .... برگزار کنند حتماً بطور طبیعی نتیجه خوب و مثبتی خواهد داشت . اما همین اتفاق هنگامی بد است که بعد از تمام قاعده بندی ها ورود بعضی آثار و خروجی آنها از این جشنواره ها بی ضابطه و بی قاعدانجام شود جشنواره معمولا با مشخصات ویژه خود معمولا باید باعث شود که ذهنیت بوجود آید مسلماً جشنواره به بی راهه خواهد رفت وی در مورد اهداف جشنواره هم می گوید : اصولاً جشنواره چه در ایران و جه در دور ترین نقطه جهان و ممالک متفرقی تر فصلی است برای گسترش تئاتر و فرهنگ تئاتری مردم و این بدون شک به تنها اتفاق مثبت و بزرگی است . به نظر من جشنواره های متنوع می توانند چنین مسیری را مدیریت کنند
هدف مشترک جشنواره ها تئاتر است 
بهر حال آنچه مهم به نظر می رسد اینست که جشنواره ها چه در دوره های گذشته و چه در دوران مدرن و معاصر همواره یک اتفاق مهم وتاثیر گذار بوده اند که بزرگترین تعاریف و نتایج شان را در ارتباط با مردم به عنوان مخاطبان اصلی جشن ها بدست آورده اند .
جشنواره های تئاتر کشور ما نیز تحت هر عنوانی که برگزار شوند و حامیانشان هر نهاد و ارگانی که باشد در یک مقوله و زمینه مشترکند و آنهم تئاتر است . آنچه مشخص است، اینکه در کل این تئاتر است که باید در برآیند نتیجه گیری برنامه ها تاثیر بگذارند و تاثیر بگیرند جشنواره چه در نحوه ارائه وچه به لحاظ نتایج و دستاوردها شغلی و اجتماعی حائز نکات و ویژگی های ناگزیر مثبت و منفی هستند اما آنچه می تواند مفید باشد اینکه این آثار مثبت و منفی باید بطور دقیق و منظم و بر اساس آمار و نتایج دقیقی مورد بررسی قرار گیرند تا رفته رفته از نتایج منفی آنها کاسته شود و بر جنبه های مثبت شان افزوده گردد.
ضمن اینکه تنوع جشنواره ها هم در این زمینه می تواند موثر واقع شود و حوزه های بیشتری از تئاتر را در ارتباط با گستره های گوناگون مرتبط ساز و بر اساس همین ارتباط باعث رشد کمی و کیفی آن گردد. باز هم فراموش نکنیم که هدف و زمینه مشترک تمامی جشنواره های که با نامها و عناوین مختلف در کشورمان برگزار می شوند در غایت ونهایت آن خود "تئاتر" به عنوان همزاد انسان وآیینه طبیعت است.