رقابت آری یا خیر؟

یکی از این موارد رقابتی یا غیر رقابتی بودن جشنواره است که همواره موافقان و مخالفانی داشته و دارد. قبل از هر چیز بهتر است نگاهی داشته باشیم به این تغییرات از ابتدا تا امروز.
سال هایی پر نوسان
اولین دوره جشنواره تئاتر فجر در سال 61 و به دبیری طاها عبدخدایی و به صورت رقابتی برگزار شد. این روند تا سال 64 به همین منوال ادامه داشت. در سال 65 و با حضور علی منتظری در ریاست مرکز هنرهای نمایشی وی به عنوان دبیر جشنواره تغییراتی را در ساختار جشنواره اعمال کرد ولی کماکان بخش مسابقه در جشنواره وجود داشت. در واقع از سال 65 تا 67 ( سه دوره از جشنواره ) شاهد رقابت در بین گروه های شرکت کننده در جشنواره بودیم. در سال های 68 و 69 علی منتظری این جشنواره را به صورت غیر رقابتی و با عنوان جشنواره جشنواره ها برگزار کرد ولی از سال 1370 و با بین المللی شدن جشنواره بار دیگر و با مدیرت علی منتظری ، جشنواره تئاتر فجر به صورت رقابتی برگزار شد. در سال 71 و همزمان با دوره یازدهم جشنواره حسین جعفری دبیر جشنواره شد و این دوره به صورت غیر رقابتی برگزار شد ولی در سال های 72 و 73 که حسین فرخی دبیر جشنواره بود این جشنواره مجددا به صورت رقابتی برگزار شد با این توضیح که دوره سیزدهم ( 73) هیچ برگزیده ای نداشت. در سال 74 محمود عزیزی و سال 75 رحیم نجفی برزگر مسئولیت دبیری جشنواره را بر عهده داشتند و در این سال ها جشنواره به صورت رقابتی برگزار شد. در سال 76 و با حضور حسین سلیمی در ریاست مرکز هنرهای نمایشی وی دبیر جشنواره شد و در طی دوران مدیریتش یعنی سال های 76 و 77 جشنواره رقابتی بود. در سال 78 مجید شریف خدایی بر کرسی ریاست مرکز نشست و تا سال 82 به مدت 5 سال هدایت جشنوراه را نیز بر عهده داشت و تمام این دوره ها به صورت رقابتی برگزار شد. در سال 83 خسرو نشان به عنوان رئیس مرکز معرفی شد و این بار بر خلاف سال های گذشته که معمولا رئیس مرکز، دبیر جشنواره نیز بود ، وی دبیری جشنواره را به فرهاد مهندس پور سپرد و بار دیگر جشنواره غیر رقابتی شد و تغییراتی در نحوه برگزاری جشنواره به وجود آمد. در این سال این ایده مطرح شد که جشنواره باید محلی باشد از اجرای آثاری که در طول سال اجرای عموم داشته اند. حرفی که موافقان بسیار و البته مخالفانی داشت. شاید به توان گفت مهمترین تغییری که از آن سال اتفاق افتاد این نکته بود که دبیری هر دوره به یک فرد سپرده شد و دیگر رئیس مرکز دبیر جشنواره نبود. دوره ریاست خسرو نشان چندان طول نکشید و وی به سرعت ( در سال 84 ) جای خود را به حسین پارسایی داد . در همان سال حسین مسافر آستانه به عنوان دبیر معرفی شد و با اینکه جشنواره غیر رقابتی بود ولی انجمن نمایش اقدام به داوری آثار کرد و برگزیدگانی را معرفی نمود! در سال 85 و با دبیری سعید کشن فلاح بار دیگر این روش اعمال شد . در سال 86 مجید سرسنگی دبیر جشنواره تئاتر فجر شد و بار دیگر شاهد تغیراتی در جشنواره تئاتر فجر بودیم. ظاهرا طرح سرسنگی برای جشنواره تئاتر فجر طرحی سه ساله بود و قرار بود وی برای سه دوره متوالی دبیر جشنواره باشد که این اتفاق رخ نداد و حتی اختلافاتی میان سرسنگی و حسین پارسایی به عنوامن رئیس مرکز آغاز شد. در این دوره جشنواره تئاتر فجر با شعار تئاتر برای همه شکلی گسترده به خود گرفت و شکل جدیدی از رقابت مطرح شد. مسابقه بین الملل عنوانی بود که در این دوره مطرح شد و هیاتی متشکل از داوران ایرانی و خارجی آثار این بخش را که شامل گروه های ایرانی و خارجی بود قضاوت کردند. در سال 87 بار دیگر حسین مسافر آستانه دبیر جشنواره شد . قالب کلی جشنواره بر اساس اسکلت دوره بیست و ششم بود ولی کمی کوچک تر و همراه با تغییرات ولی عنوان مسابقه بین الملل همچنان برقرار ماند تا رقابت همچنان وجود داشته باشد. در سال 88 حسین پارسایی که گمان می کرد آخرین سال حضورش در مرکز هنرهای نمایشی باشد خود دبیری جشنواره را بر عهده گرفت و همان مسیر را با لحاظ برخی تغییرات کوچک ادامه داد . در این دوره مسابقه بین الملل شکلی متفاوت پیدا کرد و این بار شورای انتخاب آثار جشنواره بود که از میان متقاضیان برای حضور در بخش های مختلف ، گروه هایی را برای شرکت در مسابقه بین الملل انتخاب می کرد و دیگر خود گروه ها تقاضای مستقلی در این خصوص نداشتند. این شیوه در این دوره ( جشنوراه بیست و نهم نیز ) اعمال خواهد شد. 
مرور آنچه گفته شد نشان می دهد جشنوراه تئاتر فجر همواره با تغییرات مختلفی روبرو بوده است و برگزاری جشنواره بین رقابتی و یا غیر رقابتی بودن در نوسان بوده است.
موافقان و مخالفان رقابت
هرچند در تمام دوره هایی که بخش مسابقه وجود داشته است و در واقع جشنواره شکلی رقابتی داشته تفاوت هایی نیز وجود دارد . به عنوان مثال در برخی دوره های در هر بخش شاهد معرفی نفرات برگزیده و تقدیر شدگان اول تا سوم بوده ایم و در دوره ای دیگر در هر بخش تنها یک برگزیده معرفی شده است ولی در کل موافقان رقابتی بودن جشنواره تئاتر فجر بر این مسئله تاکید دارند که رقابت همواره باعث شور و نشاط و انگیزه در میان گروه های شرکت کننده می شود و باعث می شود تا جشنواره رنگ و بوی دیگری داشته باشد. همچنین این گروه معتقدند رقابت باعث کشف و معرفی استعدادها و چهره های جدید در تئاتر است . بسیاری از افرادی که در سال های گذشته از جمله برگزیدگان تئاتر فجر بودند امروز جزء چهره های فعال و شناخته شده تئاتر هستند و در واقع جشنوراه تئاتر فجر بهانه ای بوده است برای معرفی این هنرمندان به خانواده تئاتر و زمینه ساز ادامه فعالیت آنها. پانته آ بهرام در سال 1370 و همزمان با دهمین دوره جشنواره تئاتر فجر به عنوان بازیگر برگزیده به همراه سیما تیرانداز به خاطر بازی در نمایش مرگ یزدگرد به کارگردانی گلاب آدینه مطرح شد و می توان وی را از جمله استعدادهایی دانست که در جشنواره تئاتر فجر مطرح شد و تا به امروز نیز به عنوان یکی از بازیگران مطرح زن در تئاتر شناخته شده باقی مانده است. شبنم طلوعی ، کورش زارعی ، سپیده نظری پور ، نادر برهانی مرند ، محمد یعقوبی ، امیررضا کوهستانی ، نگار عابدی ، حسین کیانی و بسیاری از چهره های شناخته شده امروز تئاتر ما در واقع برگزیدگان دیروز جشنواره تئاتر فجر هستند.
اما مخالفان رقابتی بودن جشنواره معتقدند ، جشنواره محلی است برای عرضه آثار نمایشی و اگر هم رقابتی مطرح باشد باید این رقابت از میان آثاری باشد که در طول یک سال تئاتری به صحنه رفته اند . این گروه معتقدند اجراهای شتابزده جشنواره ای و نگاه های سلیقه ای داوری نمی تواند محک خوبی برای شناخت برگزیدگان باشد و حتی می تواند انگیزه ها را نیز از بین ببرد و یا باعث کدورت و ناراحتی شود.
سخن آخر
شاید به درستی نتوان گفت که بین رقابتی بودن و غیر رقابتی بودن جشنواره کدام انتخاب بهتری است ولی آنچه مشخص است این است که همواره باید بدانیم هدفمان از برگزاری جشنواره چیست ؟ و فراموش نکنیم که ایجاد شور و نشاط از جمله لازمه های یک حرکت فرهنگی است وکشف استعداهای جوان و معرفی آنها به جامعه و ایجاد بستر مناسب برای ادامه فعالیت آنها را نباید از یاد برد. همچنین در پایان باید گفت برگزاری مسابقه بین الملل و رقابت بین گروه های ایرانی و خارجی هرچند در برخورد اول جذاب و حرفه ای به نظر می رسد ولی به دلایل مختلف از جمله هم سنگ نبودن آثار و نداشتن شرایط یکسان ، همواره اینگونه داوری ها را با نقدهایی همراه می کند و این نوع رقابت می تواند تامل برانگیز باشد و به نظر می رسد مسئولان باید با دقت بیشتری به این نوع رقابت توجه کنند.