فرار از کلیشه ها

دا نمایشی است که به عنوان اثر برگزیده جشنواره تئاتر دانشگاهی به جشنواره تئاتر فجر راه یافته است. این نمایش با وجود آن که فضایی روستایی را پیش روی مخاطب تصویر می­ کند، اما در پی طرح مسائلی است که به صورت معمول در مقوله ­ی موضوعات روستایی قرار نمی ­گیرد. این نقط ه­ی جذابیت اثر اما تبدیل به شمشیری دولبه می­شود و نقطه ­ی قوت و ضعف توامان اجرا است.

طراحی صحنه به شکلی خلاقانه و با استفاده از دار قالی شکل گرفته است. هر چند این ایده به لحاظ بصری جذاب است و به لحاظ عملکردی نیز مفید واقع می­شود و به راحتی می­ تواند فضا را از زوایای مختلفی نشان بدهد، اما از کارکرد اصلی آن، یعنی قالی­بافی، تنها یک بار استفاده می ­شود و این مسئله را مطرح می ­کند که علت انتخاب این ابژه به عنوان اصلی­ ترین ایده­ ی طراحی صحنه چیست؟ البته در صحنه­ های ابتدایی اشاره دیگری نیز وجود دارد به مسئله­ ی بافتن و ریسیدن و آفرین (ماما) را می ­بینیم که بعد از به دنیا آمدن کودک مشغول ریسیدن نخ است؛ شاید بتوان این نشانه­ ها را دال بر بر بافته شدن و در هم پیچیدن اوضاعی دانست که کاراکترهای نمایش در آن به سر می­ برند. البته هم چون ایده ­های دیگری که اثر مطرح می­ کند، این ایده نیز به پختگی کامل نمی ­رسد و تا حدی ابتر باقی می ­ماند.

نمایش هر چند با موضوعی کلیشه ­ای و رقابت عشقی دو دختر روستایی بر سر یک مرد (همایون) آغاز می ­شود، اما در ادامه با موضوعی به روز و جدید، نقطه­ ی جذابیت خود را رو می­کند: ضرغام، پسر نازلی و همایون تراجنسی است و در این محیط روستایی به عنوان یک دیگری، هیچ جایی ندارد. تا جایی که پدربزرگش که کدخدای آبادی است، راضی به کشتن او می­شود. اما در آخرین لحظه به جای کشتن نوه­ اش، خودکشی می­ کند و ناگهان نمایش را به مسیر دیگری می ­برد. در پایان نیز ضرغام با ترک آبادی به دنبال یافتن افقی روشن­تر می ­رود.

به نظر می ­رسد دو مسئله به این اثر آسیب می­ زنند: مسئله اول لهجه بازیگران است و مسئله دوم عدم وجود انسجام متنی. عوامل کار از لهجه فسایی برای اجرای کار استفاده م ی­کنند و این لهجه­ ی مهجور باعث م ی­شود مخاطب نتواند با زبان اثر ارتباط برقرار کند، در لحظاتی متوجه گفتگوهای میان بازیگران نشود و در نتیجه تمرکز لازم برای درک اجرا را از دست بدهد. اما ایراد بزرگ­تر و مهم­تر، نبود انسجام متنی است. به شکلی که اثر چندین مسئله را مطرح م ی­کند و در پایان، از «جمع کردن» آنها در م ی­ماند. مسائلی که اثر مطرح می کند هر کدام به خودی خود می­توانند موضوع یک اجرای مستقل قرار بگیرند: رقابت عشقی دو زن بر سر یک مرد و انتقام­جویی یکی از آنها و در نهایت اعتراف او به قتل چند نفر (که به خودی خود موضوعی کلیشه­ای محسوب می­شود مگر آن که از زاویه­ای کاملاً جدید به آن نگریسته شود)، مسئله تراجنسیت و پسری که در این محیط روستایی با جنسیت خود دچار مشکل است و با واکنش شدید اطرافیان روبرو می ­شود، تغییر و خودکشی ناگهانی کدخدا به عنوان یک روستایی سنتی و سردرگمی ناشی از آن برای مخاطب. به نظر می ­رسد اگر تنها یکی از این موضوعات در اثر مطرح و به تمامی پخته شده بود، با اجرای متفاوت و بهتری روبرو بودیم.

از سوی دیگر برخی بی ­دقتی­ ها در اجرای اثر، آن را در سطح یک کار دانشجویی نگاه می ­دارد. برای مثال موسیقی که برای تغییر فضا مورد استفاده قرار می ­گیرد ناگهان قطع می ­شود تا بازیگر دیالوگش را بگوید، تغییر نور به صورت کلیشه­ ای انجام می ­شود، و یا اکسسوار صحنه که باید به پشت صحنه منتقل شود، در قسمت انتهایی رها شده است. هر چند باید اذعان کرد که این اجرای دانشجویی که در فضایی خارج از مرکز تولید شده است، نقاط قوت بسیاری وجود دارد که از آن جمله توجه به فضای بومی و دوری از کلیشه­های این فضاها است، اما در عین حال باید به انسجام متنی و موانعی که در برابر ارتباط مخاطب با اجرا قرار می­ گیرند، توجه کافی صورت بگیرد.