"بَبْر" خودتان را پیدا کنید!

"افسانه‌ ببر" نمایشی کمدی، تک پرسوناژ و نوشته‌ی "داریو فو"؛ طنزپرداز ایتالیایی؛ است. نویسنده‌ای که در خانواده‌ا‌ی سیاسی متولد شد و همواره نیز آثارش متاثر از اندیشه‌های سیاسی‌اش بود.

در اجرایی که هادی عامل به عنوان کارگردان از "افسانه ببر" به صحنه برده نیز اندیشه‌های آزادی‌خواهانه‌ی نویسنده، با وضعیت اجتماعی معاصر، تناسب یافته و به شکلی بومی، به مخاطب ارائه شده است؛ به گونه‌ای که تماشاگر ایرانی اصلا درگیر این نمی‌شود که بیننده‌ی یک نمایش‌نامه‌ی خارجی یا ایرانی است، گرچه کل قصه‌ی نمایش در "چین" می‌گذارد!

"افسانه‌ ببر" قصه‌ی سربازی زخمی و به جای مانده از جنگ در کشور چین است که به غاری پناه می‌برد اما در آن غار، ماده بَبْری با توله‌اش زندگی می‌کنند. هم‌زیستی سرباز با ببر به دوستی‌ای بین این دو می‌انجامد و در نهایت حضور ببر باعث حفاظت روستای سرباز جوان در برابر حملات و غارت دشمنان می‌شود.

"داریو فو" قصه‌ی "افسانه‌ ببر" را از افسانه‌های چینی الهام گرفته است. او زمانی که در سال 1975 با گروه نمایشی خود به چین سفر کرده بود ایده‌ی این متن نمایشی را دریافت کرد و توضیح آن را نیز کم و بیش در ابتدای همین نمایش از زبان بازیگرش بیان می‌کند.

در "افسانه ببر" صحبت از احیا زندگی است. سرباز چینی وقتی دچار جراحت و زخم چرکین می‌شود تا پای مرگ می‌رود؛ به گونه‌ای که همقطارانش قصد می‌کنند با گلوله‌‌ای، او را خلاص و راحت کنند اما مقاومت سرباز برای زنده ماندن و پناه بردنش به غار که همچون زهدانی در دل طبیعت برای او می‌ماند، به او تولدی دوباره می‌بخشد. سرباز از شیر ماده ببر می‌نوشد و از بزاق او برای بهبود زخم و دفع عفونت استفاده می‌کند در نهایت با تناول آنچه که از آب و خاک و آتش و باد آفریده شده به عنوان انسانی که با طبیعت به تعامل دوباره رسیده، پای در جامعه‌ی خویش می‌گذارد که اکنون او را باور ندارند.

جامعه‌ای که مورد تهاجم و تجاوز است ولی آنچه که به کمک‌شان می‌آید مادر طبیعت است که در ماده ببر تجلی یافته. با این‌حال، حاکمان جامعه‌ی بزرگ‌تر همواره حضور ببر را در روستا یا جامعه‌ی ساده‌ی سرباز، به صلاح نمی‌دانند. آن‌ها ببر را مایه‌ی خشونت، ترس و نگرانی معرفی می‌کنند اما ببر برای روستایی‌ها باعث وحدت، برکت، شجاعت و پیروزی است. مقاومت مردم، حاکمان کوتاه قد را به عقب نشینی وادار می‌کند و در نهایت می‌پذیرند که این موجود در بین مردم باقی بماند.

"افسانه ببر" یک جمله‌ی کلیدی دارد که در پایان نمایش گفته می‌شود و آن این‌که: "امیدوارم شما هم ببر خودتان را پیدا کنید!"

ببری که گاهی برای پنهان کردنش باید لباس خروس به تنش کرد و در مرغ‌دانی، پنهانش کرد ولی در نهایت خصوصیت فطری‌اش را بروز می‌دهد و دست یاغی‌ها را از غارت و تجاوز کوتاه می‌کند. ببری که در وجود همه است اما برای کشف آن باید به غاری از تامل و تفکر پناه برد و چرک و بدی‌ها را دور کرد و احیا شد.

در ساحت ساختار و اجرا نیز هادی عامل؛ کارگردان؛ با همراهی و همفکری هدایت هاشمی؛ بازیگر؛ تصویری متناسب از "افسانه ببر" برای تماشاگران امروز، بر صحنه، عینی می‌کند. استفاده از شگردهای نقالی برای اجرای این مونولوگ بسیار مناسب و البته تاثیرگذار است. چه بسا خود "داریو فو" نیز تحت تاثیر نقالی چینی به چنین متنی رسیده. استفاده از بداهه‌گویی متناسب با میزان جمعیت و نوع مهمانان سالن توسط بازیگر، تماشاگر را هر چه نزدیک‌تر به نمایش می‌کند. هدایت هاشمی با این‌که تُپق می‌زند اما این‌قدر در تعامل با تماشاگر، راحت و نزدیک است که مخاطب این تپق‌ها را نه از ضعف بازیگری، بلکه یک اتفاق بدیهی در گویش یک فرد عادی تلقی می‌کند. بازی ساده، در عین حال پیچیده و پر انرژی هدایت هاشمی، همراه با داستانی که از یک سوم پایانی، نشانه‌های معاصرش پدیدار می‌شود، صحنه را تا پایان اجرا، گرم و بانشاط نگه می‌دارد.

طراحی لباس نیز هوشمندانه است. لباس نظامی که پشت آن خطوط بدن ببر را دارد و کلاهی که روی آن نقش صورت ببری نقش بسته، بازیگر را وقتی در جلد ببر فرو می‌رود، به نیکویی کمک و همراهی می‌کند.

نمایش با افکت‌های صوتی‌ای همراه است که به صورت زنده توسط گروه موسیقی اجرا می‌شود. افکت‌ها موثر و در خدمت اثر هستند اما اتفاقی که باعث می‌شود کمی نچسب جلوه کند، در دیدرس بودن هر چه بیشتر اعضای گروه موسیقی است! هر چند که حضور ایشان در کنار صحنه هیچ مانعی ندارد ولی اشکال در این است که در بسیاری از قسمت‌های نمایش، تمرکز تماشاگر به دلیل تحریک بیشتر از حد ایشان،‌ معطوف گروه موسیقی شده و در لحظاتی تمرکز از روی بازیگر برداشته می‌شود. اگر گروه موسیقی، اجرای افکت‌های خود را در تاریکی انجام می‌داد و چندان در جلوی چشم تماشاگر خودنمایی نمی‌کرد، تمرکز تماشاگر در هیچ لحظه‌ای گم نمی‌شد.

"افسانه‌ ببر" با حداقل‌های امکانات اجرایی؛ بدون نیاز به دکور و نور و گریمی خاص؛ مبتنی بر خلاقیت‌های کارگردان و بازیگر، کمدی خوب و اندیشمندانه‌ای است که می‌تواند از قشرهای مختلف جامعه، خنده بگیرد و پیام خود را نیز صادر کند.